Nguyên tắc
Khi có tràn dịch,trong dịch chứa các tế bào của màng hoạt dịch, ổ khớp cũng như các tế bào và các thành phần hữu hình khác từ các tổn thương có trong ổ khớp bong vào trong dịch. Vì vậy, cần lấy được các tế bào này và nhận định loại tế bào, hình thái, số lượng tế bào trong dịch, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoán bệnh.
Chuẩn bị
Người thực hiện
Bác sĩ giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 01
Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 01
Phương tiện, hóa chất
Bơm và kim tiêm dùng để chọc hút.
Găng tay vô trùng, khẩu trang.
Máy ly tâm.
Ống hút (pipet) nhựa hoặc ống hút tự động Phiến kính sạch, một đầu mài mờ.
Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnh phẩm.
Bút chì mềm ghi mã số người bệnh, vị trí chọc hút.
Dung dịch cố định bệnh phẩm (cồn etanol 95%).
Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff Quik/HE/ PAP…) Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ống hút Nước cất, nước sạch để rửa thuốc nhuộm trên phiến kính.
Các dung dịch sát khuẩn.
Kính hiển vi quang học, bàn có mặt phẳng, đủ rộng để đặt kính hiển vi và viết.
Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên người bệnh, vị trí lấy dịch, số lượng dịch, màu sắc, thời gian lấy, người thực hiện kỹ thuật, số lượng phiến đồ.
Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng người bệnh, đặc điểm tổn thương, vị trí chọc lấy dịch và kết quả chẩn đoán.
Các sọt rác đựng rác thải y tế, rác thải thường.
Các bước tiến hành
Lấy bệnh phẩm
Người bệnh nằm hoặc ngồi.
Bộc lộ vị trí khớp cần chọc hút.
Sát trùng vùng cần chọc hút bằng cồn iod.
Chọc hút để lấy bệnh phẩm: tay phải cầm kim có gắn bơm tiêm, đâm qua da vào khe khớp, hút dưới áp lực âm để dịch chọc chui vào trong lòng kim và kéo dịch vào trong bơm tiêm. Nếu dịch nhiều, một tay giữ kim, một tay tháo bơm tiêm khỏi kim, thay bằng một bơm tiêm sạch khác để hút tiếp hoặc để kỹ thuật viên bơm dịch ra một lọ chứa có sẵn chất chống đông rồi lắp lại vào mũi kim, hút tiếp cho đến khi không còn dịch thì rút nhanh kim qua da (trước khi rút mũi kim ra khỏi khớp, không cần giải phóng áp lực âm do đẩy dịch trong bơm tiêm trở lại khớp).
Sát trùng lại vị trí đã chọc hút, băng lại.
Việc hút dịch và lấy dịch có thể được các bác sĩ lâm sàng thực hiện và gửi bệnh phẩm là dịch chọc hút được về khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học.
Yêu cầu:
Dịch chọc hút ra nên gửi ngay nếu không phải để trong tủ lạnh 4oC(không quá 48 giờ).
Dịch phải được đặt trong ống hoặc lọ có sẵn chất chống đông.
Số lượng dịch: phải đủ (thường 25-100ml).
Phải quan sát và ghi rõ màu sắc, tính chất, số lượng dịch vào phiếu xét nghiệm.
Kỹ thuật tập trung tế bào
Dịch để trong tủ lạnh cho lắng cặn, gạn bỏ phần trong, lấy phần cặn cho vào ống nghiệm, đặt vào máy ly tâm với tốc độ 2000 vòng/phút x10 phút.
Gạn bỏ phần trong bên trên, lấy phần lắng cặn tế bào bên dưới làm phiến đồ.
Làm phiến đồ
Lắc nhẹ, đều dịch cặn trong ống
Dùng ống hút hút dịch cặn dưới ống, nhỏ lên các phiến kính (1-2giọt/phiến kính) đã ghi sẵn mã Người bệnh.
Dùng một phiến kính khác áp trên giọt bệnh phẩm, dàn bệnh phẩm trên các phiến kính để bệnh phẩm được dàn mỏng, đều.
Cố định phiến đồ
Các phiến đồ được để khô 10-30 phút trong không khí ở môi trường sạch, cố định bằng cồn etanol 95% trong 10 phút rồi nhuộm.
Nhuộm các phiến đồ
Theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff – Quick hay May Grünwanld Giemsa, Ziehl – Neelsen hoặc HE (như đã nêu ở mục nhuộm phiến đồ tế bào học).
Nhận định kết quả
Trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học.
Kết quả
Các phiến đồ giàu tế bào, được dàn mỏng, đều, các tế bào không chồng chất lên nhau.
Hình thái các tế bào được bảo tồn tốt.
Các tế bào bắt màu rõ ràng, phân biệt được rõ hình thái của nhân và bào tương.
Những sai sót và hướng xử trí
Phiến đồ bị mất tế bào vào trong dịch cố định: cần để khô sau khi dàn 10-30 phút trước khi cố định bằng cồn.
Bong bệnh phẩm: rửa nhẹ nhàng, nên dùng phiến kính có phủ chất dính (albumin)
Các tế bào dày, chồng chất: lấy lượng dịch vừa đủ, dàn đều tay
Tế bào thoái hóa, tan rã, không nhận định được hình thái nhân và bào tương: dịch lấy ra khỏi cơ thể phải làm xét nghiệm ngay hoặc phải tiền cố định.
Các tế bào bắt màu quá kém: cần cố định tốt và nhuộm đủ thời gian, thuốc nhuộm tốt .
Nhuộm quá đậm: tẩy bớt thuốc nhuộm bằng cồn tuyệt đối.
Các tế bào bị kéo dài hoặc bị dập nát: cần dàn nhẹ tay.
