Nguyên tắc
Với những tổn thương vùng bề mặt niêm mạc phế quản, khi nội soi phế quản, vừa có thể quan sát trực tiếp tổn thương, vừa có thể dùng bàn chải chải bề mặt phế quản tổn thương lấy các tế bào làm phiến đồ. Vì vậy, cần lấy được các tế bào này và nhận định loại tế bào, hình thái, số lượng tế bào, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoán bệnh.
Chuẩn bị
Người thực hiện
Bác sĩ giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 01
Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 01
Phương tiện, hóa chất
Găng tay vô trùng, khẩu trang.
Ống hút tự động.
Máy ly tâm và các lọ đựng dịch ly tâm
Máy trộn (khuấy)
Phiến kính sạch, một đầu mài mờ.
Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnh phẩm.
Bút chì mềm ghi mã số người bệnh, vị trí chọc hút.
Dung dịch cố định bệnh phẩm: dung dịch carbowax 2% trong cồn + cồn etanol 95o
Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff – Quik/HE/ PAP, Ziehl – Neelsen…).
Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ống hút.
Nước cất, nước sạch để rửa thuốc nhuộm trên phiến kính.
Các dung dịch sát khuẩn.
Kính hiển vi quang học, bàn có mặt phẳng, đủ rộng để đặt kính hiển vi và viết (1).
Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên người bệnh, vị trí lấy dịch, số lượng dịch, màu sắc, thời gian lấy, người thực hiện kỹ thuật, số lượng phiến đồ.
Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng người bệnh, đặc điểm tổn thương và kết quả chẩn đoán.
Các sọt rác đựng rác thải y tế, rác thải thường.
Các bước tiến hành
Lấy bệnh phẩm
Việc lấy mẫu được thực hiện bởi các khoa lâm sàng và gửi bệnh phẩm về khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học.
Mẫu lấy được có thể phết trực tiếp lên các phiến kính sạch, đã ghi sẵn mã số người bệnh, cố định bằng cồn ethanol 95o và chuyến xuống khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học, nhuộm phiến đồ theo một trong những phương pháp nhuộm tế bào học.
Hoặc rửa bàn chải trong dung dịch sinh lý (salin vô trùng) rồi làm phiến đồ tế bào học dịch như sau:
Dịch lấy ra chuyển ngay đến làm xét nghiệm hoặc cho ngay vào hộp có nắp đậy chứa 50ml dung dịch tiền cố định pha sẵn.
Dung dịch tiền cố định: 50ml cồn 70% hoặc dung dịch 2% carbowax trong cồn 50% với thể tích tương đương.
Kỹ thuật làm tan nhày và tập trung tế bào
Nếu dịch có nhiều nhày
50ml dung dịch chải phế quản trong lọ đã pha sẵn dung dịch cố định, dùng bi sắt đánh tan chất nhày hoặc dùng máy trộn xoáy đặt đứng trong nhiệt độ phòng 30-60 phút hoặc cho vào máy xay tốc độ cao trong 5-10 giây, nếu chưa tan nhày lại xay tiếp 5-10 giây hoặc cho chất làm tan nhày vào mẫu dịch đã cố định .
Nếu không nhày: quy trình giống làm cặn nước tiểu.
Cho mẫu đã tan nhày đặt vào máy ly tâm với tốc độ 2000 vòng/phút x10 phút.
Gạn bỏ phần trong bên trên, để lại vài giọt cùng phần lắng cặn tế bào bên dưới (1-2ml).
Lấy phần cặn lắc trên máy trộn điện 4-5 giây rồi lấy làm phiến đồ.
Làm phiến đồ
Dùng ống hút hút dịch cặn đã được trộn nhỏ lên phần trung tâm của các phiến kính đã ghi sẵn mã người bệnh (1-2 giọt/phiến kính nếu cặn giàu tế bào; 3-4 giọt nếu cặn lỏng, nhiều nước).
Dùng một phiến kính sạch khác đặt lên trên cặn, dàn nhẹ, đều bệnh phẩm giữa hai phiến kính để bệnh phẩm được dàn mỏng, đều.
Cố định phiến đồ
Các phiến đồ để khô trong không khí 10-30 phút trong môi trường sạch, không bụi.
Ngâm phiến đồ 10 phút trong cồn 95o trước khi nhuộm.
Nhuộm các phiến đồ
Theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff – Quick hay May Grünwanld Giemsa, Ziehl – Neelsen hoặc HE (như đã nêu ở mục nhuộm phiến đồ tế bào học).
Nhận định kết quả
Trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học.
Kết quả
Các phiến đồ giàu tế bào, được dàn mỏng, đều, các tế bào không chồng chất lên nhau.
Hình thái các tế bào được bảo tồn tốt.
Các tế bào bắt màu rõ ràng, phân biệt được rõ hình thái của nhân và bào tương.
Những sai sót và hướng xử trí
Phiến đồ bị mất tế bào vào trong dịch cố định: cần để khô sau khi dàn 10-30 phút trước khi cố định bằng cồn.
Bong bệnh phẩm: rửa nhẹ nhàng, nên dùng phiến kính có phủ chất dính (albumin).
Các tế bào dày, chồng chất: lấy lượng dịch vừa đủ, dàn đều tay.
Tế bào thoái hóa tan rã không nhận định được hình thái nhân và bào tương: dịch lấy ra khỏi cơ thể phải làm xét nghiệm ngay hoặc phải tiền cố định.
Các tế bào bắt màu quá kém: cần cố định tốt và nhuộm đủ thời gian, thuốc nhuộm tốt .
Nhuộm quá đậm: tẩy bớt thuốc nhuộm bằng cồn tuyệt đối.
Các tế bào bị kéo dài hoặc bị dập nát: cần dàn nhẹ tay.
