Nguyên tắc
Tốt nhất là lấy mẫu mô tươi, bảo quản trong dung dịch glutaraldehyde 2,5% với chất đệm Millonig’s photphat, 3 – 4ml một lọ, giữ lạnh ở 4oC (có thể được lưu trữ trong một tháng), đưa đến phòng xét nghiệm; không cố định bệnh phẩm cho loại xét nghiệm này. Nếu chưa chuyển được ngay bệnh phẩm về phòng làm xét nghiệm hiển vi điện tử, phải giữ bệnh phẩm ở nhiệt độ 4oC.
Chuẩn bị
Người thực hiện
Bác sĩ giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 01
Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 02
Phương tiện, hóa chất
Bàn phẫu tích bệnh phẩm: kích thước 150cm x 120cm x 80cm, chiều cao có thể thay đổi để thích hợp cho tư thế đứng pha bệnh phẩm.
Giá đựng bệnh phẩm lưu trữ nhiều tầng: 01 cái, kích thước 200cm x 60cm x 200cm (kích thước có thể thay đổi cho phù hợp với diện tích của phòng phẫu tích bệnh phẩm, chiều cao mỗi ngăn nên từ 40cm-50cm).
Dao sắc có chuôi cầm: 02 cái, dao lưỡi mỏng: 02 cái.
Kẹp phẫu tích có mấu và không mấu: mỗi loại 02 cái có chiều dài khác nhau.
Thớt nhựa phẳng: 02 cái.
Các lọ chứa dung dịch glutaraldehyde 2,5% với chất đệm Millonig’s phosphate, 3 – 4ml/một lọ để đựng bệnh phẩm, số lượng lọ phụ thuộc vào số lượng mẫu cần lấy (mỗi lọ 1-2 bệnh phẩm).
Các lọ chứa sẵn dung dịch cố định cho xét nghiệm mô bệnh học thường quy.
Bình cấp ni tơ lỏng trữ bệnh phẩm còn dư, lưu lại để lấy mẫu thêm nếu cần.
Tủ lạnh hoặc hộp cách nhiệt chứa đá lạnh hoặc đá khô để giữ bệnh phẩm khi chuyển bệnh phẩm về phòng xét nghiệm.
Bút chì mềm, nhãn giấy ghi tên, tuổi người bệnh, mã số xét nghiệm, mô xét nghiệm…
Găng tay, khẩu trang, kính bảo vệ mắt và quần áo bảo hộ: 03 bộ.
Vòi nước chảy, các dụng cụ và thuốc tẩy trùng để làm sạch dụng cụ.
Bình có chứa dung dịch cố định để lưu bệnh phẩm xét nghiệm thêm.
Dụng cụ có nắp kín để đựng các bệnh phẩm đã pha còn dư lại để đem huỷ.
Bệnh phẩm
Bệnh phẩm đựng trong các hộp hoặc lọ sạch, do các khoa, phòng lâm sàng gửi tới.
Phiếu xét nghiệm
Có đầy đủ thông tin về người bệnh (họ tên, tuổi, giới, địa chỉ, điện thoại), khoa phòng yêu cầu xét nghiệm.
Có ghi đầy đủ chẩn đoán lâm sàng, bao gồm các triệu chứng lâm sàng, các kết quả cận lâm sàng khác, phương pháp lấy bệnh phẩm, vị trí, số lượng bệnh phẩm.
Có ghi rõ yêu cầu xét nghiệm, tên bác sĩ yêu cầu xét nghiệm.
Ghi ngày giờ lấy bệnh phẩm, ngày giờ chuyển đến khoa giải phẫu bệnh, có hay không có cố định bệnh phẩm sơ bộ, loại dung dịch cố định.
Có phần mô tả đại thể:
Loại mô xét nghiệm
Vùng lấy bệnh phẩm
Số lượng bệnh phẩm lấy xét nghiệm
Màu sắc bệnh phẩm
Kích thước bệnh phẩm
Đặc điểm hình thái diện cắt.
Các bước tiến hành
Lấy mẫu từ mô tươi
Lấy mẫu từ mô tươi tốt hơn mô đã được cố định thường qui. Cần nhanh chóng lấy mẫu ngay sau khi bệnh phẩm được cắt khỏi cơ thể.
Đặt bệnh phẩm lên trên một thớt nhựa cứng, sạch.
Dùng lưỡi dao cạo cắt từng lát dày 1 mm.
Nhỏ nhiều giọt dung dịch bảo quản glutaraldehyde 2,5% lên một vùng khác của tấm thớt, đặt các lát cắt mô lên phía trên và phủ lên trên với vài giọt dung dịch glutaraldehyde 2,5%.
Băm nhỏ các lát cắt thành những khối 1mm3 bằng lưỡi dao sắc và nhúng bệnh phẩm vào dung dịch glutaraldehyde 2,5% lạnh (4oC).
Lấy 5 đến 15 mảnh mô là đủ. Nếu bệnh phẩm có nhiều vùng tổn thương khác nhau trên đại thể, cần lấy riêng và đưa đến phòng xét nghiệm hiển vi điện tử trong những lọ riêng biệt.
Mô có thể được giữ trong dung dịch cố định dùng cho hiển vi điện tử trong nhiều ngày ở 4oC (không quá một tháng) trước khi được đưa đến các phòng xét nghiệm hiển vi điện tử.
Lấy mẫu từ mô đã được cố định thường qui
Trong mẫu mô được cố định thường qui, thường có nhiều lỗi gây ra do cố định, nhưng những hình thái cần nhận diện được trên kính hiển vi điện tử để chẩn đoán vẫn còn được bảo tồn (như các cầu liên bào, hạt chế tiết thần kinh, hạt sắc tố). Cách tiến hành lấy mẫu như sau:
Cắt bỏ lát mỏng 1 mm từ bờ của bệnh phẩm nơi tiếp xúc trực tiếp với dung dịch cố định.
Tiến hành như đối với mô tươi (mục III.1).
Kết quả
Các mẫu mô được lấy và bảo quản trong môi trường bảo quản đúng quy định để làm xét nghiệm hiển vi điện tử đạt yêu cầu.
Những sai sót và hướng xử trí
Trong trường hợp bệnh phẩm bỏ nhầm vào dung dịch cố định khác, cần loại bỏ và lấy lại bệnh phẩm mới.
Nếu hết bệnh phẩm để lấy, cần đưa ngay bệnh phẩm đã cố định ra, cắt lọc bớt 1mm phần bệnh phẩm tiếp xúc với dung dịch cố định để lấy phần bệnh phẩm còn lại. Nếu bệnh phẩm quá ít, nhỏ, không cắt lọc được, bắt buộc phải bỏ đi.
Bệnh phẩm bị hoại tử không quan sát được hình thái tế bào: phải pha bệnh phẩm tươi, ngay khi được lấy ra khỏi mô phải cho ngay vào dung dịch bảo quản. Cần luôn nhớ nếu bệnh phẩm bị hư hại, hoại tử là không thể sửa chữa được.
Bệnh phẩm nhỏ, mềm: tránh dùng kẹp có mấu kẹp chặt làm nát bệnh phẩm.
Bệnh phẩm của lần pha trước dính lại trên dụng cụ và dính vào bệnh phẩm sau: Thớt pha bệnh phẩm, dụng cụ pha phải rửa sạch trước khi pha từng bệnh phẩm.
Bệnh phẩm dính vào thành lọ không được ngâm trong dung dịch bảo quản làm hỏng bệnh phẩm: nên cho dung dịch bảo quản vào lọ trước khi pha với lượng dịch đủ lớn và thả bệnh phẩm đã pha ngập trong dung dịch.
