Giới thiệu
Trật khớp háng bẩm sinh là tình trạng chỏm xương đùi của một hoặc cả hai bên khớp háng bị trật ra khỏi vị trí bình thường của khớp háng.
Tỷ lệ mắc
Cứ 1.000 trẻ sơ sinh sống có khoảng 1–2 trẻ mắc dị tật trật khớp háng bẩm sinh; trong đó trẻ trai hay mắc hơn trẻ gái gấp 2 lần.
Các vấn đề liên quan
Bình thường Chỏm xương đùi nằm trong ổ khớp (T)
Bất thườngChỏm xương đùi không nằm trong ổ khớp(P)
Vận động: trẻ bị trật khớp háng đi lại có thể bị lệch người, dáng đi xấu.
Tâm lý: Trẻ, người lớn bị trật khớp háng không được phục hồi chức năng sớm thường có cảm giác tự ti, xấu hổ, không mạnh dạn tham gia vào các hoạt động như vui chơi, học hành, thể dục thể thao, tìm kiếm việc làm và xây dựng gia đình.
Việc làm: Người lớn bị trật khớp háng nếu không được phục hồi chức năng sớm có thể gặp khó khăn trong kiếm việc làm do hình thức và chức năng vận động bị hạn chế nên khó được chấp nhận.
Xã hội: Trẻ em và người lớn bị trật khớp háng không được phục hồi chức năng sớm thường bị bạn bè, người xung quanh chế nhạo.
Nguyên nhân
Nguyên nhân trước sinh
Đột biến nhiễm sắc thể: Trẻ bị cứng đa khớp bẩm sinh (bàn chân khoèo, bàn tay khoèo, cứng khớp gối, cứng khớp khuỷu, cứng khớp vai, trật khớp háng… ).
Nhiễm trùng của mẹ khi mang thai.
Tư thế thai nhi bất thường.
Không rõ nguyên nhân.
Phát hiện sớm
Dấu hiệu và triệu trứng
Trật khớp háng có thể phát hiện ngay sau sinh hoặc một vài tuần đầu sau sinh. Có 8 dấu hiệu phát hiện sớm ngay sau sinh:
Chênh lệch chiều dài hai chân: chân bên bị trật khớp háng ngắn hơn bên đối diện, nhưng sẽ khó phát hiện khi trật khớp háng cả hai bên.
Nếp lằn mông, đùi, khoeo chân bên trật cao hơn bên lành.
Bàn chân đổ ngoài khi trẻ nằm duỗi chân.
ở tư thế gập gối, khớp gối bên trật cao hơn.
Hạn chế gấp và dạng khớp háng.
Dáng đi khập khiễng nếu trật khớp háng hai bên.
Nghiệm pháp Barlow: Khi gập và khép háng chỏm xương đùi trượt ra ngoài ổ khớp tạo nên tiếng kêu “lục cục” (ở trẻ dưới 6 tháng tuổi).
Nghiệm pháp Ortolani: khi dạng và duỗi khớp háng chỏm xương đùi trượt ra ngoài ổ khớp tạo nên tiếng kêu “lục cục” (ở trẻ dưới 6 tháng tuổi), ngược lại với Test Barlow.
Xét nghiệm
Chụp khớp háng thẳng, siêu âm khớp háng giúp chẩn đoán trật khớp háng.
Can thiệp sớm
Phục hồi chức năng/điều trị
Nguyên tắc
Can thiệp sớm ngay sau khi sinh.
Can thiệp toàn diện: bó bột, bài tập vận động, nẹp chỉnh hình.
Mục tiêu can thiệp sớm
Chỉnh chỏm xương đùi vào vị trí đúng trong ổ khớp và duy trì ở tư thế đó trong khoảng thời gian tối thiểu 12 tuần.
Nắn chỉnh chống xoay trước của cổ và thân xương đùi.
Tăng tầm vận động (gập và dạng) của khớp háng.
Cải thiện dáng đi đúng về sau.
Kỹ thuật can thiệp
Nẹp chỉnh hình
Nẹp khớp háng làm bằng xốp mềm điều trị trật khớp háng một bên hoặc hai bên.
Thời gian đeo nẹp:
Ngay sau sinh đến khi trẻ 12 tháng tuổi.
Liên tục đeo cả ngày và đêm trong 6 tháng đầu. Đeo nẹp vào đêm trong 6 tháng tiếp theo.
Bó bột chỉnh hình
Chỉ định: Trẻ trật khớp háng bẩm sinh trước 6 tháng tuổi.
Thời gian bó bột: 2 tuần/đợt, khoảng 10 – 15 đợt.
Theo dõi sau bó bột tại nhà: Nếu các ngón chân sưng, tím, đau, cần tháo bột ngay tránh hoại tử. Sau tháo bột cần tắm rửa sạch sẽ, bôi cồn I-ốt vào chỗ xước loét.
Vận động trị liệu:
 |
 |
 |
| Dạng háng | Gập háng | Xoay háng trong |
Phẫu thuật chỉnh hình
Phẫu thuật chỉnh hình sớm nếu điều trị bảo tồn không có kết quả giúp trẻ cải thiện dáng đi về sau này.
Các biện pháp khác
Giữ trẻ ở tư thế dạng rộng khớp háng và gập gối bằng cách: Đóng bỉm vệ sinh.
Cõng hoặc địu trẻ.
Đặt trẻ nằm sấp khi ngủ.
Khám theo dõi thường quy
Khám thường quy: 3 tháng một lần trẻ cần được các bác sỹ phục hồi chức năng, phẫu thuật chỉnh hình khám đánh giá sự tiến bộ.
Xét nghiệm: chụp X-quang và siêu âm khớp háng kiểm tra 6 tháng/lần trong 2 năm đầu.
giáo dục trẻ và tư vấn cho gia đình
Nhà trường, cha mẹ trẻ cần động viên trẻ đi học.
Cha mẹ có thể liên hệ với bác sỹ phục hồi chức năng, kỹ thuật viên phục hồi chức năng tại các Khoa Phục hồi chức năng của các bệnh viện trung ương- tỉnh, các Trung tâm chỉnh hình và Phục hồi chức năng để có được các thông tin về phục hồi chức năng cho trẻ bị trật khớp háng bẩm sinh.
Hướng nghiệp
Người bị trật khớp háng bẩm sinh không được phục hồi chức năng sớm cần tránh những nghề lao động nặng, ảnh hưởng lên bàn chân.
Hỗ trợ về tâm lý
Trẻ em, người lớn bị trật khớp háng bẩm sinh không được phục hồi chức năng sớm có thể có những vấn đề về tâm lý cần được cán bộ tâm lý hỗ trợ.
Gia đình cần giải thích cho trẻ hiểu về tình trạng bệnh tật của trẻ, chấp nhận và vượt qua mặc cảm của bệnh tật.
Nhà trường cần giải thích cho các học sinh trong trường hiểu về tình trạng bệnh tật của trẻ trật khớp háng để có sự thông cảm và giúp đỡ.
Các câu hỏi cha mẹ hay hỏi
Con của tôi có thể đi lại bình thường không?
Có thể, nếu được can thiệp sớm và kiên trì theo sự hướng dẫn của bác sỹ chuyên khoa phục hồi chức năng.
Phẫu thuật có thể chữa khỏi trật khớp háng không?
Có thể. Tuy nhiên nếu trẻ được phục hồi chức năng sớm thì sẽ tránh khỏi một cuộc phẫu thuật. Mặt khác tỷ lệ thành công của phẫu thuật trật khớp háng là không cao (60%).
Các con khác của tôi có thể mắc trật khớp háng không?
Không phải tất cả mọi trường hợp trật khớp háng bẩm sinh đều có tính di truyền.
Các cơ sở cung cấp dịch vụ
Trung tâm chỉnh hình – Phục hồi chức năng tại các thành phố lớn, các tỉnh.
Các khoa Chấn thương chỉnh hình, Phục hồi chức năng của các bệnh viện Trung ương – tỉnh.
Tài liệu tham khảo
Giáo trình Vật lý trị liệu Phục hồi chức năng, NXB Y học, 2000.
Trần Thị Thu Hà – Trần Trọng Hải, 2005, “Phát hiện sớm, can thiệp sớm một số dạng tàn tật ở trẻ em Việt Nam”, NXB Y học.
Ma. Lucia Mirasol Magallona, 2005, Manual for CBR workers and Caregivers, C&E Publishing Inc.
