Đại cương
Dây thần kinh VII là dây thần kinh vận động cơ mặt. Dây thần kinh VII bắt đầu từ một nhân thần kinh ở cầu não, đi qua rãnh hành, cầu não, chui qua xương đá, lỗ trâm chũm và phân bố thần kinh cho các cơ mặt. Vì vậy liệt thần kinh VII làm bệnh nhân liệt các cơ ở nửa mặt
Nguyên nhân
Nguyên nhân dây thần kinh VII bị chèn ép ở đoạn đi qua xương đá là do phù nề, rối loạn tuần hoàn dây thần kinh, sau khi viêm nhiễm do virus hoặc do nhiễm lạnh
Ngoài ra, liệt mặt có thể gặp trong các trường hợp nhiễm khuẩn ở tai (viêm xương chủm, viêm tai giữa…), u tuyến mang tai, chấn thương trực tiếp dây thần kinh số VII, hội chứng Guillain-Barré,di chứng của Zona
Chẩn đoán
Hỏi bệnh
Hỏi thời gian khởi phát liệt mặt?
Bệnh chính là gì? (viêm tai giữa, do chấn thương…)
Có nhiễm lạnh trước đó không (ngủ dưới đất, ngủ với quạt thổi ngay mặt…)? Có phẫu thuật vùng răng hàm mặt trước đó?
Khám lâm sàng
Liệt các cơ ở nửa mặt, cần thử cơ để xác định mức độ liệt (từ bậc 0 đến bậc 3).
Quan sát xem bệnh nhân có mất cân xứng 2 bên mặt? Nhân trung có lệch không?
Mắt nhắm kín? Mất nếp nhăn ở trán? Có méo miệng qua bên lành khi khóc, cười?
Có hay đọng thức ăn ở má, nước bọt chảy ra ở mép bên liệt?
Trắc nghiệm dấu hiệu đặc hiệu:
Dấu Charles-Bell
Dấu Souque
Điều trị
Giai đoạn cấp: (trong 2 tuần đầu)
Mục đích:
Giảm sưng.
Ngừa biến dạng.
Chương trình:
Cử động nhẹ nhàng, giảm các cử động (ít nói, ít cười).
Kích thích đá. Massge nhẹ nhàng các cơ vùng liệt. Không vuốt mặt xuống.
Giai đoạn mạn tính
Mục đích:
Gia tăng tuần hoàn nửa bên liệt.
Phục hồi các cơ bị liệt. Ngăn ngừa các biến dạng. Giảm co thắt cơ.
Cải thiện chức năng ăn uống.
Cải thiện khả năng biểu đạt cảm xúc qua nét mặt.
Chương trình:
Massage toàn bộ cơ vùng mặt (không vuốt xuống).
Nhiệt trị liệu (túi đắp nóng, hồng ngoại…).
Kích thích điện.
Vận động tập thụ động, chủ động trợ giúp tiến tới vận động chủ động các cơ: nhăn trán, nhíu mày, nâng mũi, trề môi trên, cơ cười, chu môi, trề môi dưới.
Khuyến khích bệnh nhân nhai bên liệt (nhai kẹo cao su), hút ống hút bên liệt (đặt ở khoé miệng). Vuốt mặt từ dưới lên.
Diễn đạt một vài tình huống trước gương như: làm điệu, bĩu môi, ngạc nhiên, giận dữ.
Hướng dẫn bệnh nhân giữ ấm mặt, bảo vệ mắt (đeo kính), tránh các cử động mạnh ở mặt. Khuyến khích bệnh nhân nhắm 2 mắt, huýt sáo, thổi lửa, thở mím môi, phát âm môi (a, o, ô, i…).
