Nguồn Sách: Alison Blenkinsopp, Paul Paxton and John Blenkinsopp (2014). Symptoms in the Pharmacy – A Guide to management of common illnesses 7th.
Người dịch: Nguyễn Chánh Trị
Theo ước tính, tại Anh có hơn 8 triệu người gặp vấn đề về giấc ngủ. Chứng mất ngủ tạm thời rất phổ biến và thông thường có thể kiểm soát nhờ các dược sĩ. Chìa khóa để thiết lập lại nếp ngủ (hay mô hình giấc ngủ – sleep patterns) là vấn đề vệ sinh giấc ngủ (thói quen đi ngủ). Các thuốc không kê đơn (OTC) để hỗ trợ giấc ngủ (kháng histamin diphenhydramine và promethazine) có thể tác dụng trong các giai đoạn chuyển tiếp và có thể có ích cho những bệnh nhân có vấn đề về chu kỳ và rối loạn chuyển tiếp giấc ngủ. Những thuốc này được quảng cáo trực tiếp đến người bệnh. Các dược sĩ thường cho rằng rất khó để kiểm soát lượng thuốc bán ra do nhu cầu sử dụng là rất lớn. Vì vậyđiều quan trong ngay từ đầu là phải tập trung giải thích cho bệnh nhân về vấn đề vệ sinh giấc ngủ cũng như giải thích cẩn thận rằng thuốc kháng histamin chỉ sử dụng ngắn hạn.
|
Những điều cần biết |
|
Tuổi Các triệu chứng Khó ngủ Thường xuyên thức giấc lúc nửa đêm Dậy sớm Chất lượng giấc ngủ thấp Ngáy, ngưng thở khi ngủ, chân không yên (restless legs) Thời gian ngủ Tiền sử gia đình Trước đây đã bị mất ngủ Các yếu tố làm nặng Shift working, xa nhà Vấn đề vệ sinh giấc ngủ Dùng thuốc |
Các vấn đề quan trọng
Tuổi
Ở người cao tuổi, tổng thời gian ngủ ít hơn và giai đoạn ngủ sâu (pha 4 của giấc ngủ) ngắn hơn. Do đó tình trạng thức giấc lúc nửa đêm cũng trở nên thường xuyên. Tuy vậy, nhiều người vẫn cho rằng họ cần ngủ nhiều hơn, họ muốn dùng thuốc để đi vào giấc ngủ. Mặc khác, những người cao tuổi có thể chợp mắt vào ban ngày và điều này làm giảm nhu cầu ngủ vào ban đêm.
Một số trẻ sơ sinh, trẻ mới chập chững biết đi hoặc trẻ nhỏ có thói quen ngủ không tốt và điều này làm các bậc phụ huynh rất lo lắng. Trong những trường hợp như vậy, việc tham khảo ý kiến bác sĩ có thể sẽ mang lại lợi ích. Đôi khi các sách tự hoàn thiện bản thân (self- help books) và các tờ rơi cũng có ích.
Các triệu chứng
Việc phân biệt các thể khác nhau của rối loạn giấc nhủ là rất quan trọng:
Khó ngủ
Dậy sớm
Hay thức giấc vào ban đêm và chất lượng giấc ngủ thấp (có thể hỏi thêm một số câu để xác định tại sao lại như vậy). Việc ngủ có thể bị xáo trộn bởi ngáy, ngưng thở khi ngủ và hội chứng chân không yên. Tất cả những điều này có thể đi kèm với sự gia tăng nguy cơ tim mạch và việc gặp bác sĩ đa khoa là điều cần thiết. Ngáy và ngưng thở khi ngủ thường dễ điều trị. Hội chứng chân không yên khó kiểm soát hơn, tuy nhiên các bác sĩ cần kiểm tra các yếu tố nguy cơ tim mạch khác.
Giấc ngủ có thể bị đảo lộn bởi các tình trạng thực thể: bệnh tim; bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) hoặc hen suyễn; bệnh thần kinh (Alzheimer, Parkinson); tuyến giáp hoạt động quá mức; đau cơ hoặc khớp; triệu chứng đường tiết niệu hoặc đau mạn tính (NHS choices). Tất cả các trường hợp kể trên đều cần phải gặp bác sĩ.
Trầm cảm là một nguyên nhân quan trọng của mất ngủ. Thức dậy sớm vào buổi sáng là một dấu hiệu cổ điển của trầm cảm. Bệnh nhân thường cho biết họ không gặp khó khăn gì để đi vào giấc ngủ nhưng lại thức giấc sớm vào ban sáng và không thể nào ngủ lại được. Tình trạng này cần gặp bác sĩ và cần có những nghiên sâu hơn.
Những triệu chứng ban đầu của rối loạn lưỡng cực có thể song hành với mất ngủ. Rất có thể tình trạng thiếu ngủ này dẫn đến giai đoạn phát cuồng trong rối loạn lưỡng cực.
Lo âu có thể gây mất ngủ. Điều này thường đi kèm với việc khó đi vào giấc ngủ do trí óc hoạt động quá nhiều. Đây cũng là điều mà rất nhiều người phải trải nghiệm, đặc biệt trước các sự kiện quan trọng như thi cử. Tuy nhiên nếu tình trạng này trở nên thường xuyên hơnthì nên thăm khám bác sĩ.
Thời gian ngủ
Các rối loạn về giấc ngủ có thể xếp vào các loại sau:
Thoáng qua
Ngắn (có thể đến 3 tuần)
Mạn tính (kéo dài hơn 3 tuần)
Tất cả trường hợp mạn tính đều cần thăm khám bác sĩ
Tiền sử
Hỏi bệnh nhân có phải đây là lần đầu bị mất ngủ hay là tình trạng này đã có từ trước? Nếu đây là vấn đề tiền sử, nên hỏi để biết trước đây đã có dùng thuốc gì chưa? Cũng nên cảnh giác với tiền sử trầm cảm, lo âu hoặc các vấn đề sức khỏe tâm thần khác.
Các yếu tố làm nặng
Thay đổi ca làm việc là nguyên nhân cổ điển của các vấn đề về giấc ngủ. Những người làm việc xa nhà có thể gặp khó khăn để có được một giấc ngủ tốt vì vừa phải đi xa, vừa phải ở một nơi khác lạ so với nhà mình.
Rượu. Trong khi 1 đến 2 cốc có thể có ích vì nó làm giảm thời gian tiềm tàng (tức là thời gian cần để đi vào giấc ngủ thực sự), tính chu kỳ của giấc ngủ có thể bị xáo trộn do uống quá nhiều hoặc uống rượu triền miên. Sự dung nạp với tác dụng an thần của rượu có thể xảy ra say 3-4 ngày. Mất ngủ có thể liên quan đến sự phụ thuộc vào rượu.
Những thay đổi trong cuộc sống có thể hủy hoại giấc ngủ, chẳng hạn như đổi việc, mất việc, chuyển nhà, mất người thân, thua lỗ hay chia rẽ, hoặc là thay đổi về sinh lý, như mãn kinh ở phụ nữ chẳng hạn.
Các sự việc khác gây căng thẳng có thể gồm thi cử, phỏng vấn xin việc, các dịp lễ (chẳng hạn như Giáng sinh) hoặc các mối quan hệ gặp khó khăn.
Béo phì có thể đi kèm với ngáy ngủ và hội chứng ngưng thở khi ngủ, cả hai vấn đề này đều làm gián đoạn giấc ngủ.
Vệ sinh giấc ngủ ở hiện tại
Cần hỏi về các yếu tố có thể ảnh hưởng tới vệ sinh giấc ngủ (xem “Practical points” bên dưới).
Dùng thuốc
Một số thuốc có thể gây ra hoặc góp phần làm nên tình trạng mất ngủ, gồm các thuốc chống suy tim sung huyết, ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin (SSRIs) và các thuốc ức chế tái hấp thu serotonin/adrenaline, thuốc ức chế monoamine oxidase, methylphenidate, corticosteroid, appetite suppressants, phenytoin và theophyllin. Các vấn đề sức khỏe có thể dẫn tới mất ngủ do đau (như đau thắt ngực, viêm khớp, ung thư và trào ngược dạ dày thực quản), hoặc do khó thở (như suy tim, tắt nghẽn đường thở mạn tính, hen suyễn). Các tình trạng sức khỏe khác như cường giáp và bệnh Parkinson cũng có thể gây mất ngủ.
|
Những trường hợp cần đến bác sĩ |
|
Nghi ngờ bị trầm cảm Tính chất mạn (kéo dài >3 tuần) Trẻ Ngáy, ngưng thở khi ngủ và hội chứng chân không yên Các vấn đề sức khỏe đi kèm Nghi ngờ phụ thuộc rượu |
Thời gian điều trị
Vấn đề cần phải được cải thiện sau một vài ngày. Thăm khám trở lại nếu tình trạng chưa được giải quyết.
Kiểm soát
Thuốc kháng histamin (diphenhydramine và promethazine)
Các thuốc kháng histamine làm giảm thời gian cần thiết để đi vào giấc ngủ cũng như làm giảm tình trạng thức giấc lúc nửa đêm. Nên dùng các thuốc này khoảng 20-30 phút trước khi đi ngủ, được chỉ định cho người lớn và trẻ >16 tuổi. Có thể xuất hiện tình trạng dung nạp với các tác dụng của thuốc và không nên dùng kéo dài hơn 7-10 ngày. Diphenhydraminei có thời gian bán thải ngắn hơn promethazine (5-8 h so với 8-12 h). Dùng một liều 50 mg diphenhydramine cho tác dụng buồn ngủ trong 3-6 h. Các thuốc kháng histamin này có tác dụng phụ là kháng cholinergic, gồm khô miệng, họng, táo bón, mờ mắt và ù tai. Những tác dụng này tăng lên nếu bệnh nhân sử dụng các thuốc kháng có hoạt tính kháng cholinergic (chẳng hạn như các thuốc chống trầm cảm ba vòng, phenothiazine), tuy nhiên bệnh nhân sử dụng các thuốc này nên đến khám bác sĩ. Quá sản tiền liệt tuyến và glaucoma góc đóng là các chống chỉ định của diphenhydramine và promethazine. Diphenhydramine và promethazine không nên chỉ định cho phụ nữ có thai và cho con bú.
Benzodiazepines
Mặc dầu Ủy ban an toàn sử dụng thuốc của Anh (CSM) cho phép sử dụng benzodiazepine, các thuốc này chỉ nên sử dụng ngắn hạn và không nên sử dụng quá 2-4 tuần nhưng nhiều bệnh nhân lại sử dụng nó trong một thời gian dài, các dược sĩ cần lưuý điều này. Các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ thành cai sữa thành công cao hơn ở các bệnh nhân không dùng benzodiazepine. Đây là vấn đề mà dược sĩ và bác sĩ có thể cùng nhau tham luận.
Các liệu pháp bổ sung
Nhiều bệnh nhân thích các liệu pháp thay thế hơn vì họ cảm thấy tự nhiên hơn. Nhiều phương thuốc dùng cây cỏ đã và đang được sử dụng theo truyền thống để điều trị mất ngủ, trong đó cây nữ lang (valerian) và cây hublông (hops) được sử dụng phổ biến nhất. Chúng không được khuyến khích sử dụng cho phụ nữ có thai và cho con bú. Theo các nghiên cứu, tác dụng phụ thường nhẹ, thoáng qua và không có khác biệt so với giả dược. Chưa có kết luân về hiệu lực của cây nữ lang và cây hublông.
Trị liệu bằng phương pháp xoa bóp dầu thơm (aromatheraphy)
Dầu oải hương (lavender oil) đem lại tác dụng thư giãn tinh thần tương tự hoa cúc La Mã (camomile). Có thể dùng 1-2 giọt tinh dầu rắc nhẹ lên gối hoặc 3-4 giọt tinh dầu ấm (không nóng) nhỏ vào bồn tắm.
Melatonin
Melatonin hiện nay đang được bán dưới dạng thuốc kê đơn tại Anh quốc; tuy nhiên nó đã được sử dụng rộng rãi tại Mỹ trong điều trị mất ngủ.Melatonin được sản xuất bởi tuyến tùng vào ban đêm và được cho là có tác dụng điều hòa giấc ngủ. Các nghiên cứu cho thấy nồng độ melatonin ở người cao tuổi thường thấp. Bổ sung melatonin có thể giúp khôi phục lại nếp ngủ. Melatonin có nửa đời ngắn (2-3 h) và bị chuyển hóa qua gan lần đầu, vì vậy, các chế phẩm đặt dưới lưỡi, giải phóng có kiểm soát được dùng phổ biến ở Mỹ.
St john‟s wort (hypericum-cây nọc sởi)
St John‟s wort (SJW) là thảo dược được dùng phổ biến trong tự điều trị trầm cảm và dược sĩ có thể gặp những bệnh nhân đến nhà thuốc để tìm mua chúng, và cũng có một số bệnh nhân đến để hỏi ý kiến dược sĩ có nên sử dụng chúng hay không. Trong một nghiên cứu trên những người bị trầm cảm, 1/3 số bệnh nhân thừa nhận họ đã thử dùng SJW.
Một bài nghiên cứu tổng quan hệ thống (systematic review) và phân tích tổng hợp (meta-analysis). Đối với trầm cảm từ nhẹ đến nặng, các chế phẩm SJW và các thuốc chống trầm cảm tiêu biểu cho thấy hiệu lực giống nhau. Đối với trầm cảm nặng hơn, các chế phẩm SJW có rất ít lợi ích so với giả dược; các nghiên cứu trước đây trên bệnh nhân bị trầm cảm mức độ từ nhẹ đến nặng, các chế phẩm từ Hypericum perforatum có nhiều lợi ích hơn so với giả dược. Các dược sĩ cũng cần lưu ý rằng trên thị trường chẳng những có nhiều chất thử nghiệm và các chất đã thử nghiệm thành công mà còn có rất nhiều sản phẩm khác nhau của các nhà sản xuất khác nhau, các sản phẩm này có chất lượng khác nhau rất đáng kể về mặt dược học và do đó không thể đánh đồng hoạt tính của chúng. Việc thiếu các tiêu chuẩn về hàm lượng hoạt chất đang là một vấn đề và các chế phẩm vẫn chưa được tiêu chuẩn hóa.
Các dược sĩ sẽ tự đưa ra quyết định liệu có nên khuyên người ta dùng SJW hay không và sẵn lòng đưa ra các lời khuyên về cách sử dụng cũng như cảnh giác với một số dấu hiệu bất thường. SJW là một chất cảm ứng enzym chuyển hóa thuốc và có một số tương tác thuốc quan trọng (xem British National Formulary để biết đầy đủ các tương tác thuốc hiện có). CSM khuyến cáo rằng không nên dùng SJW đồng thời với các thuốc khác. Các dược sĩ là nguồn thông tin quan trọng cho các bệnh nhân về các tương tác thuốc có thể có.
Miếng dán mũi để trị ngáy
Các miếng dán mũi này tác động bằng cách mở rộng lỗ mũi và nhờ đó làm cho cơ thể quen với việc thở bằng mũi hơn là thở bằng miệng. Miếng dán được dùng vào mỗi buổi tối, tối đa một tuần để retrain quá trình thở. Loại miếng dán này cũng được gợi ý sử dụng vào ban đêm cho các thai phụ bị sung huyết mũi.
Luyện tập
Vệ sinh giấc ngủ
Có những điểm cơ bản như sau:
Hình thành một chế độ ngủ đúng giờ và dậy đúng giờ Có ý thức tạo sự thư giãn trước khi đi ngủ
Không nên ăn ngay trước khi đi ngủ Không nên ngủ vào ban ngày
Không nên uống cà phê sau buổi trưa
Giảm tiếng ồn từ bên ngoài (dùng tai nghe nếu cần)
Thức dậy nếu bạn không thể ngủ – đi ngủ trở lại một khi cảm thấy “buồn ngủ, mệt mỏi”
Giảm uống rượu, uống 1-2 đơn vị/ngày hoặc ít hơn
Giảm sử dụng các chất có nicotine ngay trước khi đi ngủ
Thể dục
Có bằng chứng cho thấy luyện tập thể dục thường xuyên mang lại lợi ích trong việc giảm các dấu hiệu trầm cảm. Một bài phê bình trên Cochrane gần đây đã kết luận rằng tập luyện thể dục giúp cải thiện các triệu chứng trầm cảm so với khi không điều trị hoặc kiểm soát bằng các can thiệp. Bài báo cũng bình luận rằng nếu bài tập được thiết kế yêu cầu nhiều thể lực bao nhiêu thì các tác động tích cực càng nhỏ bấy nhiêu.
Tổ chức sức khỏe tinh thần (Mental Health Foundation) đã phát động một chiến dịch cổ vũ luyện tập thể dục đối với những bệnh nhân bị trầm cảm. Trang web của tổ chức (www.mentalhealth.org.uk) cho phép truy cập miễn phí vào các podcastsvà bookletsdành cho cả bệnh nhân và các nhà chuyên môn.
Các biện pháp thay thế cho việc dùng thuốc rất quan trọng đặc biệt là khi đã có các bằng chứng rằng về tổng thể các thuốc chống trầm cảm không có lợi trong các trường hợp trầm cảm nhẹ.
Tắm
Tắm nước ấm 1-2h trước khi ngủ có thể làm buồn ngủ (lưu ý không tắm ngay trước lúc đi ngủ).
Dùng nhiệt
Chăn điện (electric blanket) có thể hỗ trợ giấc ngủ do giảm căng thẳng các cơ và làm tăng nhiệt độ não bộ. Tác dụng này không nhất thiết phải xuyên suốt cả đêm mà chỉ để dễ đi vào giấc ngủ mà thôi. Như vậy sẽ là hợp lý nếu dùng một thiết bị hẹn giờ để tắt chăn điện sau 1-2h.
Caffeine
Tác dụng kích thích của caffeine trong cafe, trà và các thức uống cola là rất đáng kể.
Nên khuyên bệnh nhân không sử dụng caffeine vào chiều tối và buổi tối.
Một số ca lâm sàng
Ca 1
C., một sinh viên 20 tuổi đến nhà thuốc hỏi mua vài viên thuốc để hỗ trợ giấc ngủ. Anh ta nói rằng 10 ngày trước, sau khi quay về từ Indonesia thì anh ta gặp một vài rắc rối với giấc ngủ của mình. Anh ta không thể ngủ được vì không hề cảm thấy mệt mỏi. Khi ngủ anh cảm thấy giấc ngủ hay chập chờn và rất khó để trở dậy vào buổi sáng. Trước đây anh ta chưa từng bị mất ngủ và các vấn đề sức khỏe khác cũng rất tốt, hiện anh ta không dùng bất cứ thuốc nào và cũng chẳng có vấn đề hay đang gặp rắc rối nào.
Quan điểm của dược sĩ
Các chuyến đi dài có thể làm thay đổi mô hình giấc ngủ và một vài người có thể nhạy cảm hơn với vấn đề này so với những người khác. Như vậy sẽ là hợp lý nếu kê cho anh ta một thuốc kháng histamin (diphenhydramine hoặc promethazine), dùng 4-5 ngày cho đến khi vấn đề được giải quyết. Các biện pháp thay thế có thể là dùng các sản phẩm thảo dược để hỗ trợ giấc ngủ.
Quan điểm của bác sĩ
Đây có thể chỉ là vấn đề ngắn hạn do ảnh hưởng của chuyến đi vừa rồi. Một liệu trình điều trị cực ngắn với kháng histamin có thể tái thiết lại mô hình giấc ngủ. Tuy nhiên những người hay than phiền về giấc ngủ không phải lúc nào cũng thừa nhận các vấn đề khác trong cuộc sống của họ, như vậy cần phải cảnh giác với khả năng này. Nếu tình trạng mất ngủ không được cải thiện nhanh chóng, hoặc nếu dược sĩ đã lưu ý rằng C có thể bị lo âu hoặc trầm cảm thì tốt hơn nên thăm khám bác sĩ.
Ca 2
Bà T, 50 tuổi, đến nhà thuốc để hỏi về một số cách có thể giúp bà ta cải thiện giấc ngủ. Bà ấy nói rằng bà đã thấy một quảng cáo về các viên thuốc có thể có ích trong trường hợp này. Bà T giải thích rằng việc mất ngủ xảy ra từ khi bà ấy sinh con, nhưng kể từ tuần trước thì tình trạng trở nên tồi tệ hơn. Bà cũng cho biết thêm là bà rất khó đi vào giấc ngủ, gần đây hay dậy sớm và không thể đi ngủ trở lại được. Bà ấy cũng gặp phải một số vấn đề phải lo nghĩ trong công việc và sức khỏe mẹ của bà cũng không được tốt… “Tất cả chỉ thế thôi, chẳng có gì bất thường hơn cả. Tôi đã từng đối mặt với nhiều điều tồi tệ và xoay sở được. Giờ tôi chỉ cần ngủ ngon trong vài ngày là sẽ khỏe lại thôi”. Bên cạnh đó bà cũng cho biết trước khi gặp vấn đề về giấc ngủ, bà không gặp vấn đề nào khác về sức khỏe và bà cũng chẳng hề có rắc rối trong quan hệ với những người xung quanh.
Quan điểm của dược sĩ
Bệnh nhân này đang phải chịu stress và những khó khăn từ nhiều phía, đây có thể là nguyên nhân góp phần gây ra các vấn đề về giấc ngủ. Bên cạnh việc gặp khó khăn khi đi ngủ, bà ấy cũng thức dậy sớm và một khi đã dậy thì không thể nào đi ngủ lại được, điều này chỉ ra rằng có những xáo trộn toàn bộ giấc ngủ. Thức giấc sớm có thể là một dấu hiệu của trầm cảm. Tốt nhất bà ấy nên đến gặp bác sĩ, điều này cần phải được dược sĩ giải thích một cách cẩn thận và thuyết phục. Cũng rất có ích nếu dược sĩ và bệnh nhân cùng thảo luận về vấn đề vệ sinh giấc ngủ để xem thử bệnh nhân có thể tham gia các hoạt động luyện tập nào không. Tuy việc sử dụng các thuốc kháng histamin hoặc các sản phẩm thảo dược trong vài ngày cũng chẳng có tác hại nào, nhưng các thuốc này lại làm cho bệnh nhân lẩn tránh việc thăm khám bác sĩ. Như vậy tốt hơn hết là không nên chỉ định thuốc nào cho bà T trong trường hợp này.
Quan điểm của bác sĩ
Bà T tốt nhất nên sắp xếp một cuộc hẹn với bác sĩ. Có thể bà ấy sẽ thực hiện việc này một cách miễn cưỡng vì bà ta nghĩ rằng có thể tự mình giải quyết được vấn đềvà cũng chẳng phải quấy rầy ai vì tình trạng sức khỏe của bản thân. Sẽ là tốt nhất nếu dược sĩ có thể thuyết phục bà rằng việc gặp bác sĩ là hoàn toàn thỏa đáng. Bà T bị trầm cảm và sẽ rất có ích nếu bác sĩ tiếp cận bệnh nhân một cách đầy đủ, việc này bao gồm các câu hỏi: bà cảm thấy thế nào? Tình trạng này ảnh hưởng đến cuộc sống của bà ra sao?…Và các triệu chứng khác mà bà có thể có. Vấn đề của bà T có thể liên quan đến những thay đổi ở thời kỳ mãn kinh.
Cần nói chuyện với người biết lắng nghe một cách thân thiện, chu đáo và có trách nhiệm. Bác sĩ đa khoa có thể sắp xếp để bà T nói chuyện với một người cố vấn sức khỏehoặc một nhà trị liệu có kinh nghiệm, điều này sẽ rất hữu ích.Việc luyện tập và thay đổi chế độ ăn cũng có thể sẽ mang lại lợi ích. Chế độ ăn kiểu Địa Trung Hải (Mediterranean diet) cũng được cho là sẽ mang lại hiệu quả tích cực trong khi các thực phẩm đã qua chế biến lại có ít lợi ích hơn. Người ta cho rằng chế độ ăn đầy đủ các acid béo cần thiết, ví dụ như các phức hợp Omega 3, Omega 6, và các thức ăn chứa đầy đủ vitamin (B1, B3, B6, B12, C và acid folic), các nguyên tố vi lượng (Zn, Mg, Se) rất tốt cho sức khỏe tinh thần.Cũng rất có ích nếu được tư vấn bởi một chuyên gia dinh dưỡng. Nếu bà T có trầm cảm từ nhẹ đến nặng thì phần lớn bác sĩ sẽ cho bà ta sử dụng các thuốc chống trầm cảm.
Ca 3
Một người đàn ông (không phải là khách hàng thường xuyên) cần hỏi bạn một vài điều. Anh ấy nói rằng gần đây anh cảm thấy khá stress trong công việc. (Anh ấy làm ở văn phòng bất động sản tại địa phương). Anh ấy cho biết mình gặp rắc rối với giấc ngủ và cảm thấy mọi việc đang mất kiểm soát. Trước đây anh ấy có chơi bóng đá và tập luyện thường xuyên, nhưng sau khi bị chấn thương đầu gối anh ấy không luyện tập gì thêm nữa. Anh ấy cho rằng mình bị trầm cảm, tuy vậy anh không muốn gặp bác sĩ vì anh không muốn rốt cuộc lại phải dùng một thuốc chống trầm cảm. Ngày hôm qua anh ấy có đọc một bài báo về SJW và muốn thử dùng nó. Anh ta muốn hỏi xem ý kiến của bạn và liệu SJW có an toàn không. Hiện anh ấy không dùng bất kì thuốc nào.
Quan điểm của dược sĩ
Đây là một câu hỏi thường gặp. Nếu người nào đó hỏi mua SJW, tôi sẽ bán cho họ sau khi xem xét các thuốc khác (mà họ đang dùng) và hỏi xem liệu họ có muốn trao đổi gì không. Nếu họ hỏi tôi về ý kiến cá nhân hoặc xin lời khuyên, tôi sẽ cùng họ thảo luận. Tôi biết rằng có nhiều người không muốn gặp bác sĩ ngay cả khi họ nghĩ rằng mình bị trầm cảm. Trong trường hợp này, bệnh nhân không muốn gặp bác sĩ vì cho rằng sẽ phải dùng thuốc trị trầm cảm. Mặc dầu đã có những bằng chứng rằng các thuốc này có tác dụng, đặc biệt trong trầm cảm nặng, tuy nhiên đối với trầm cảm mức độ nhẹ và trung bình thì các bằng chứng là không rõ ràng. “Liệu pháp nhận thức”(cognitive therapy) cũng có thể là một lựa chọn và cũng có bằng chứng ủng hộ việc sử dụng liệu pháp này; tuy nhiên hạn chế ở đây là mức độ sẵn có của nó. Một vài người cũng muốn thử tự điều trị trầm cảm thay vì cậy nhờ vào hệ thống chăm sóc sức khoẻ.
Tôi sẽ lựa chọn một nơi yên tĩnh trong nhà thuốc để nói chuyện với bệnh nhân này.
Trong trường hợp bệnh nhân muốn thử dùng SJW, tôi sẽ giải thích với anh ta rằng thường cần 3-4 tuần để thuốc phát huy tác dụng. Tôi cũng sẽ cho anh ta biết rằng SJW có một số tác dụng an thần, và sẽ tốt hơn nếu dùng vào buổi tối.
Trong trường hợp đây là một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, tôi sẽ hỏi xem cô ấy có đang dùng thuốc tránh thai hay không, vì rằng SJW tương tác với một số thuốc tránh thai đường uống làm các thuốc này giảm hiệu lực. Nếu cô ấy vẫn muốn dùng SJW, tôi sẽ khuyên dùng một số biện pháp ngừa thai khác.
Quan điểm của bác sĩ
Có những bằng chứng khác nhau về hiệu quả tác dụng của SJW. Một số thử nghiệm cho thấy có tác dụng hữu ích, một số khác thì không (nếu so sánh với giả dược).
Dù bệnh nhân có dùng SJW hay không thì dược sĩ cũng nênkhuyến khích anh ta đến bác sĩ, cùng với đó, anh ta có thể tự cân nhắc xem có dùng thuốc trầm cảm hay không.
Sẽ là hợp lý nếu anh ta lựa chọn cách đến bác sĩ. Vấn đề đó ảnh hưởng tới anh như thế nào? Cuộc sống của anh bị ảnh hưởng ra sao? Anh cảm thấy thế nào? v.v… Các câu hỏi này đều có ý nghĩa quan trọng. Hơn nữa, cũng cần phải tìm hiểu xem anh ta hiểu như thế nào về tình trạng của mình, anh ta muốn được giúp đỡ như thế nào, và liệu anh ta có nghĩ mình cần một người tư vấn. Bác sĩ sẽ đánh giá các yếu tố nguy cơ, kiểm tra xem anh ta có ý định tự tử hay không và nếu có thì anh ta định tự tử bằng cách nào. Sau khi đã đánh giá sơ bộ rồi, bác sĩ không nên thực hiện các liệu pháp điều trị ngay mà thay vào đó, nên hẹn gặp anh ta trong vài ngày tới để xem tình trạng anh ta như thế nào; bởi vì rằng khi tới khám bác sĩ, đôi khi chỉ cần được lắng nghe một cách nghiêm túc cũng mang lại những lợi ích nhất định đối với anh ta, và có thể sau đó anh ta sẽ có những cái nhìn tích cực hơn về tình trạng của mình. Đối với trường hợp này, các liệu pháp không sử dụng thuốc sẽ thích hợp hơn. Dù anh ta có dùng SJW hay các tác nhân chống trầm cảm đi nữa, thì một khi dừng thuốc, các yếu tố gây trầm cảm vẫn cứ tác động dai dẳng lên anh ta. Nếu anh ta đồng ý thì có thể đề nghị các biện pháp tư vấn hoặc liệu pháp nhận thức hành vi (cognitive behavior therapy).
Một cách điều trị nữa trong trường hợp này là khuyến khích anh ta tập luyện thể dục trở lại bởi vì như đã biết, thể dục giúp cải thiện tình trạng trầm cảm. Khi ở nhà thuốc, anh ta có nói rằng đầu gối bị chấn thương nên không tiếp tục chơi bóng được nữa, vấn đề này cần được bác sĩ kiểm tra lại. Các thủ thuật chấn thương chỉnh hình hoặc vật lý trị liệu có thể rất hữu ích trong trường hợp này. Có lẽ luyện tập thể dục sẽ giúp ích nhiều cho tình trạng stress của anh ấy. Chúng ta cũng có thể khuyên anh ấy thử vài môn thể thao khác, như bơi chẳnghạn.
Quan điểm của bệnh nhân
Tôi muốn biết rõ hơn về việc SJW có cải thiện tình hình hay không. Dược sĩ làm tôi cảm thấy cứ như đó là lựa chọn của tôi vậy, và dược sĩ cũng nói với tôi rằng nếu tôi tới bác sĩ thì nên nói rằng tôi không muốn dùng thuốc trầm cảm. Tôi sẽ thử dùng SJW và đi bơi trong vài tuần để xem tình hình thế nào.
