Đại cương
Siêu âm tim qua thực quản (SÂTQTQ) là phương pháp thăm dò Siêu âm – Doppler tim và các mạch máu lớn trong trung thất bằng đầu dò được đưa vào trong lòng thực quản và dạ dày giúp chẩn đoán các bệnh tim mạch: van tim, cơ tim, màng ngoài tim, các mạch máu cạnh tim, bệnh động mạch chủ, các bệnh tim bẩm sinh… với độ chính xác cao do ưu điểm chính là độ phân giải hình ảnh rất cao. Ưu điểm chính: chất lượng hình ảnh tốt do chùm tia SÂ không bị cản trở (thành ngực, phổi, mỡ…), đầu dò siêu âm có tần số cao (5-7 MHz) để thăm dò gần, do vậy cho hình ảnh với độ phân giải cao.Nhưng cũng có những hạn chế là: đầu dò siêu âm thực quản rất đắt: 20.000 – 35.000 USD, rất dễ hỏng; máy
Siêu âm phải có phần mềm chức năng chuyên dụng (đắt); đào tạo người làm SÂQTG phải có chương trình riêng, thời gian dài; Người bệnh phải rất cẩn thận và kỹ thuật bán “xâm”, có thể có biến chứng, tuy rất hiếm.
Chỉ định
Các bệnh van tim
Bệnh lý động mạch chủ ngực
Các khối u, huyết khối trong tim
Bệnh lý vách liên nhĩ
Các bệnh tim bẩm sinh
Đánh giá chức năng thất trái, vận động cơ tim
Thông tim: nong van, bít các lỗ thông
Theo dõi trong mổ tim, hồi sức
Chống chỉ định
Các bệnh lý thực quản:
Nuốt khó
Túi thừa TQ, giãn thực quản
Khối u…
Dò TQ
Giãn tĩnh mạch TQ
Mới phẫu thuật TQ
Bệnh lý nặng ở cột sống cổ
Viêm khớp dạng thấp,
Gù vẹo
Sai khớp…
Một số tình trạng khác
Người bệnh sau chiếu tia xạ trung thất
Huyết động không ổn định
Chuẩn bị
Người thực hiện
Thăm dò siêu âm qua thực quản phải được thực hiện bởi:
01 bác sĩ được đào tạo về siêu âm tim nói chung và SÂTQTQ nói riêng.
01 điều dưỡng được đào tạo về cách Người bệnh để SÂTQTQ.
Khi cần thiết phải tiền mê (người bệnh khó hợp tác do phản xạ nôn quá mức…): cần 01 bác sĩ gây mê.
Phương tiện
Máy siêu âm màu, có chương trình Tim mạch và chương trình phần mềm siêu âm qua thực quản với 1 đầu ghi hình Video.
Đầu dò siêu âm tim qua thực quản.
Máy đo huyết áp
Máy theo dõi độ bão hòa Oxy
Các thuốc gây tê họng: Xylocain dạng xịt họng và dạng Gel
Thuốc an thần: Midazolam ống 1 ml – 5 mg
Oxy thở mask
Người bệnh
Bệnh nhân phải nhịn ăn ít nhất 4 tiếng trước thủ thuật
Xem bệnh án, phim X-quang…
Giải thích cho bệnh nhân về thủ thuật
Hỏi và khám bệnh nhân về các bệnh thực quản, răng miệng, suy hô hấp …
Phòng viêm nội tâm mạc nếu người bệnh có tiền sử viêm nội tâm mạc hoặc bệnh nhân có van nhân tạo: theo phác đồ của Hội tim mạch Mỹ (30 phút trước thủ thuật tiêm TM lần lượt: 2g Ampicillin + 50 ml dịch đẳng trương và sau đó Gentamycine 1,5mg/kg; sau 6 tiếng: uống 1,5g Amoxicillin).
Hồ sơ bệnh án
Bác sĩ Siêu âm tim cần nắm rõ về chỉ định cụ thể cho người bệnh, về lâm sàng, điện tim đồ, X-quang tim phổi … để có định hướng rõ về phương pháp làm siêu âm thực quản, kết quả mong đợi …
Các bước tiến hành
Kiểm tra lại các thiết bị: máy siêu âm, đầu dò thực quản, băng và máy ghi hình Video
Gây tê họng: (người bệnh có thể ngồi hoặc nằm ngửa)
Bằng Xylocain dạng xịt (xịt vào họng người bệnh 2-3 xịt, đề nghị bệnh nhân làm động tác xúc họng 10 lần rồi nuốt), nhắc lại 2-3 lần.
Trước khi đưa đầu dò thực quản vào: bơm 2-3 ml Gel Xylocain vào họng người bệnh và đề nghị người bệnh xúc họng 10 lần rồi nuốt.
Đặt người bệnh nằm:
Mắc Monitor theo dõi: huyết áp, nhịp tim, SaO2
Đặt kim luồn vào tĩnh mạch để tiêm thuốc và cấp cứu (nếu cần)
Nằm nghiêng trái, đầu gập xuống ngực
Cắn chặt cái “chẹn răng”
Hướng dẫn người bệnh cách nuốt đầu dò
Tiêm TM thuốc Hypnovel (Midazolam): từ 2 đến 5 mg để người bệnh đỡ kích thích, bớt phản xạ nôn và về sau này không bị ám ảnh cảm giác khó chịu do nội soi.
Bắt đầu đặt đầu dò thực quản qua miệng người bệnh, đề nghị người bệnh nuốt đầu dò, bác sĩ chỉ hướng đầu dò và đẩy nhẹ.
Ghi hình Video song song với việc nhận định các hình ảnh siêu âm ở các mặt cắt khác nhau, tùy thuộc chỉ định. Tuy nhiên cần thăm dò toàn diện để tránh bỏ xót những bệnh lý ít biểu hiện trên lâm sàng. Chú ý:
Để tránh hỏng đầu dò thực quản, cần hết sức cẩn thận:
Giữ để người bệnh phải cắn chặt vào cái “chẹn răng” từ khi đưa đầu dò vào đến khi rút đầu dò ra
Nhẹ nhàng khi sử dụng đầu dò (đồng thời để tránh làm tổn thương người bệnh)
Khi rửa và ngâm sát trùng đầu dò phải có 2 người cùng tham gia
Theo dõi
Trong quá trình làm SAAQTQ cần theo dõi sát thể trạng người bệnh, sắc mặt, nhịp tim trên máy siêu âm hoặc trên Monitor, độ bão hòa Oxy.
Nếu người bệnh có phản xạ nôn nhiều, cần luôn hướng dẫn người bệnh thở bằng mũi, bình tĩnh và tiêm thêm 2-3 mg Midazolam.
Tai biến và xử trí
Thường gặp
Buồn nôn, nôn
Tổn thương hầu – họng: xước, chảy máu
Nhịp nhanh xoang
Tăng huyết áp:
Ít gặp
Co thắt thanh quản
Rối loạn nhịp tim thoáng qua: ngoại tâm thu nhĩ/thất, cơn nhịp nhanh
Cơn đau thắt ngực
Tụt huyết áp
Viêm nội tâm mạc
Long huyết khối nhĩ trái gây tắc mạch, tai biến mạch não
Rất ít gặp
Tử vong (1/1000): do phù phổi cấp, loạn nhịp
Thủng thực quản (2-3/10.000): thường do túi thừa TQ
Đây là một kỹ thuật hiện đại, có giá trị cao trong chẩn đoán và giúp cho chỉ định điều trị các bệnh tim mạch. Kỹ thuật hoàn toàn có thể được ứng dụng ở các cơ sở y tế chuyên ngành tim mạch có điều kiện về thiết bị và bác sĩ chuyên sâu về siêu âm tim.
Tài liệu tham khảo
Đỗ Doãn Lợi, Nguyễn Lân Việt và CS. Siêu âm Doppler tim NXB Y học 2012
Albert C. Perrino Jr A Practical Approach to Transesophageal Echocardiography, 2nd Edition 2003
Navin Chandar Nanda Atlas of transesophageal echocardiography Lippincott Williams & Wilkins, 2007
