Biện chứng luận trị vị quán thông

Định nghĩa.

Vị quản thống hay vị thống là chứng bệnh đau vùng thượng vị kèm theo có ợ hơi, ợ chua, nôn ra thức ăn, có khi nôn ra máu, đi ngoài phân đen kèm theo người mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, mất ngủ, gầy sút.

Liên hệ với y học hiện đại.

Vị quản thống chủ yếu là bệnh lý thuộc hội chứng dạ dày – tá tràng như viêm dạ dày – tá tràng, loét dạ dày – tá tràng hoặc viêm loét dạ dày – hành tá tràng. Có thể là viêm dạ dày cấp; viêm dạ dày mạn; loét non, loét xơ chai hay chảy máu dạ dày – tá tràng.

Nguyên nhân theo quan điểm của y học cổ truyền.

Nguyên nhân phát sinh vị thống thường thấy gồm có hàn tà xâm phạm vào vị; ăn uống những thức ăn ôi thiu, nóng lạnh thất thường; do can khí phạm vị hoặc bản thân tỳ vị hư hàn gây nên. Những nguyên nhân trên dẫn tới khí cơ của vị trở trệ, vị khí mất chức năng hóa giáng; do không lưu thông gây nên đau (bất thông tắc thống). Bệnh tỳ vị nhưng liên quan chặt chẽ với can và tỳ.

Phân loại.

Căn cứ vào nguyên nhân và triệu chứng lâm sàng thường chia thành 2 thể chính:

Can khí phạm vị (can khắc tỳ, can vị bất hoà).

Tỳ vị hư hàn.

Biện chứng luận trị.

Thể can khí phạm vị:

Thể này thường chia thành 3 thể nhỏ.

Thể khí trệ, hay còn gọi là khí uất:

Triệu chứng: đau bụng vùng thượng vị thành cơn thường có chu kỳ, đau lan ra mạn sườn và ra sau lưng, có những bệnh nhân chỉ có triệu chứng đau lưng. Bụng đầy trướng, ấn tức, ợ hơi, ợ chua, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng.

Phương pháp điều trị: sơ can lý khí hoà vị.

Phương thuốc: sài hồ sơ can thang gia giảm.

Sài hồ 12g	Chỉ xác 12g	Bạch thược 20g
Cam thảo 6g	Xuyên khung 10g	Hương phụ 8g
Uất kim 12g.	Sắc uống ngày 1 thang

Nếu bệnh nhân đau nhiều gia thêm xuyên luyện tử 10g, củ bình vôi 8g.

Nếu ợ hơi, ợ chua nhiều gia ô tặc cốt 20g.

Bài thuốc kinh nghiệm:

Đơn số 12 (Bệnh viện 103)

Thành phần: khương hoàng, nga truật, cam thảo, ô tặc cốt, minh phàn, khô phàn, trần bì, kê nội kim, hương phụ, belladon, glucoza.

Dạng bột mịn đóng gói 3g ngày 2 – 3 gói.

Châm cứu: châm tả các huyệt; thái xung, tam âm giao, túc tam lý, trung quản, thiên khu, can du, tỳ du, vị du.

Thể hoả uất:

Triệu chứng: đau thượng vị với tính chất nóng rát, đau cự án, miệng khô họng đắng, ợ chua nhiều, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng dày, mạch huyền sác, đại tiện táo, tiểu vàng nóng.

Phương pháp điều trị: sơ can tiết nhiệt hoà vị.

Phương thuốc: hoá can tiễn gia giảm.

Chi tử 12g	Đơn bì 10g	Bạch thược 20g
Trần bì 6g	Thanh bì 10g	Hoàng liên 10g
Bồ công anh 30g	Cam thảo 6g	Ngô thù du 6g

Hoặc bài nghiệm phương: sài hồ công anh thang

Sài hồ 12g	Bạch thược 20g	Chỉ thực 12g
Bồ công anh 30g	Chế bán hạ 10g	Hoàng cầm 10g
Cam thảo 6g	Sa nhân 6g (cho sau)	Sắc uống ngày 1 thang

Châm cứu: châm tả: thái xung, tam âm giao, túc tam lý, hợp cốc, nội quan.

Thể huyết ứ:

Triệu chứng: đau dữ dội vùng thượng vị, cự án, thể này có 2 loại thực chứng và hư chứng.

Thực chứng: nôn ra máu, ỉa phân đen, môi đỏ, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, mạch huyền sác.

Hư chứng: sắc mặt xanh nhợt, người mệt mỏi, chân tay lạnh, chất lưỡi bệu có điểm ứ huyết; mạch nhu hoãn hoặc nhu tế.

Phương pháp điều trị:

Với thực chứng: lương huyết chỉ huyết.

Phương thuốc: thất tiêu tán gia giảm:

Bồ hoàng 12g	Đan sâm 15g	Mộc hương 6g
Ngũ linh chi 12g	Sa nhân 6g	Bình vôi 8g
Tam thất 6g	Hương phụ 10g	Cam thảo 6g
Bạch cập 15g

Bài thuốc kinh nghiệm:

Sinh địa 40g	Hoàng cầm 12g	Cam thảo 6g
Bồ hoàng 12g	Chi tử 8g

Thể hư chứng dùng phép bổ huyết chỉ huyết:

Phương thuốc: điều doanh liễm can ẩm gia giảm.

Đương qui 12g	Xuyên khung 10g	A giao 12g
Ngũ vị tử 6g	Táo nhân 8g	Bạch thược 20g
Phục linh 12g	Mộc hương 6g	Kỷ tử 12g
Can khương 6g	Trần bì 6g	Đại táo 12g
Sắc uống ngày 1 thang

Hoặc bài hoàng thổ thang gia giảm:

Hoàng thổ (gói trong vải) 40g	Bạch truật 20g	A giao 12g
Phụ tử chế 12g	Cam thảo 8g	Hoàng cầm 12g
Đẳng sâm 20g	Thục địa 12g
Sắc uống ngày 1 thang.

Bài nhất quán tiễn gia giảm:

Sa sâm 15g	Mạch môn 12g	Sinh địa 15g
Kỷ tử 12g	Đương qui 12g	Bạch thược 20g
Xuyên luyện tử 10g	Cam thảo 6g	Can khương 6g

Châm cứu:

Thực chứng: châm tả; can du, tỳ du, thái xung, huyết hải, hợp cốc.

Hư chứng: cứu các huyệt; can du, tỳ du, cao hoang, cách du, tâm du.

Thể tỳ vị hư hàn:

Triệu chứng: đau thượng vị liên tục thường không có chu kỳ, hay nôn và buồn nôn, người mệt mỏi, thích xoa bóp chườm nóng, sợ lạnh, chân tay lạnh, đại tiện thường phân nát, cũng có khi táo, chất lưỡi nhợt, rêu lưỡi trắng, mạch tế nhược.

Phương pháp điều trị: ôn trung kiện tỳ.

Phương thuốc: hoàng kỳ kiến trung thang gia giảm.

Hoàng kỳ 20g	Bạch thược 20g	Quế chi 10g
Bạch truật 20g	Đẳng sâm 20g	Can khương 6g
Mộc hương 6g (sắc sau)	Đại táo 12g.
Sắc uống ngày 1 thang.

Nếu đầy bụng ợ hơi nhiều gia thêm chỉ xác 6g.

Nếu bụng đầy óc ách có nôn bỏ quế chi gia bán hạ chế 8g, phục linh 8g.

Nếu có thiểu toan thì dùng bài ô mai hoàn:

Ô mai 10 quả	Phụ tử chế 8g	Quế chi 6g
Tế tân 6g	Đẳng sâm 20g	Hoàng bá 12g
Hoàng liên 10g	Can khương 6g	Đương qui 12g
Sa tiền tử 12g.	Sắc uống ngày 1 thang.

Châm cứu: cứu các huyệt; trung quản, thiên khu, tỳ du, vị du, quan nguyên, khí hải, túc tam lý.