Bộ tiêu chí khung đánh giá nguy cơ dịch bệnh truyền nhiễm

TT

Tên tiêu chí

Khái niệm

Cách đo lường

Nguồn thu thập thông tin

Ghi chú

I

Đặc điểm dịch bệnh

I.A

Sự lưu hành của bệnh trên người

1

Tỷ lệ mắc/ 100.000 dân trung bình trong 1 năm hoặc 5 năm gần đây nhất.

Tỷ lệ hiện mắc bệnh trong 1 năm hoặc 5 năm gần nhất trên 100.000 dân của một xã.

Số ca mắc bệnh ở xã x 100.000/ tổng dân số của xã ở cùng thời điểm.

Số liệu giám sát bệnh truyền nhiễm theo Thông tư 54/2015/TT-BYT

Số liệu niên giám thống kê y tế

Trạm y tế

Số liệu từ các nguồn giám sát khác (nếu có)

Trạm y tế xã xã lấy số liệu theo Thông tư 54/2015/TT-BYT từ cấp huyện.

2

Số ca bệnh ghi nhận, hoặc phát hiện người lành mang trùng trong 1 năm hoặc 3 năm hoặc 5 năm gần đây nhất tại xã

(Chỉ áp dụng cho các bệnh rất hiếm gặp, ví dụ bạch hầu có tỉ lệ mắc

Số ca bệnh ghi nhận hoặc phát hiện người lành mang trùng trong 1 năm hoặc 3 năm hoặc 5 năm gần đây nhất tại xã

Tổng số ca bệnh ghi nhận hoặc phát hiện người lành mang trùng trong 1 năm hoặc 3 năm hoặc 5 năm gần đây nhất tại xã

Số liệu giám sát bệnh truyền nhiễm theo Thông tư 54/2015/TT-BYT

Số liệu niên giám thống kê y tế

Trạm y tế

Số liệu từ các nguồn giám sát khác (nếu có)

Tuỳ theo đặc điểm của từng bệnh để chọn khung thời gian 1 năm hay 3 năm hay 5 năm cho phù hợp

3

Số ca bệnh hoặc phát hiện người lành mang trùng ghi nhận trong 1- 5 năm qua tại khu vực lân cận.

(Chỉ áp dụng cho các bệnh rất hiếm gặp, ví dụ bạch hầu hoặc bệnh mới xâm nhập vào Việt Nam, ví dụ COVID-19)

Số ca bệnh hoặc phát hiện người lành mang trùng ghi nhận trong 1- 5 năm qua tại khu vực lân cận. (xã lân cận có thể cùng huyện, khác huyện hoặc khác tỉnh: liền kề, thường xuyên tiếp xúc, giao thương, giao lưu kinh tế, văn hoá, tín ngưỡng, tôn giáo, dân tộc…)

Số ca bệnh hoặc phát hiện người lành mang trùng ghi nhận trong 1- 5 năm qua tại khu vực lân cận.

Số liệu giám sát bệnh truyền nhiễm theo Thông tư 54/2015/TT-BYT

Số liệu niên giám thống kê y tế

Trạm y tế

Số liệu từ các nguồn giám sát khác (nếu có)

Khó để nắm rõ thông tin về số ca bệnh ở xã khác nên tiêu chí này chỉ áp dụng cho các bệnh hiếm gặp (ví dụ bạch hầu) hoặc các bệnh mới xâm nhập vào Việt Nam (ví dụ COVID-19.

4

Trên địa bàn xã, hàng năm dịch có xảy ra không?

Dịch xảy ra trên địa bàn xã liên tục hàng năm hoặc cách nhau 2-5 năm

Có/không

Số liệu giám sát bệnh truyền nhiễm theo Thông tư 54/2015/TT-BYT

Số liệu giám sát tại địa phương (nếu có)

Có thể dựa vào báo cáo dịch bệnh tại địa phương

Số lượng trường hợp bệnh được coi là dịch sẽ được quy định tại bộ tiêu chí đối với bệnh cụ thể

5

Sự biến đổi của tác nhân gây bệnh (số týp, kiểu gen, đột biến về đặc điểm di truyền…)

Các phân bố của kiểu gen, týp, các đột biến của tác nhân gây bệnh liên quan đến khả năng lây truyền, độc lực.

Có/không; Số týp lưu hành

Số liệu giám sát

Số liệu từ các đơn vị nghiên cứu

Một số bệnh có thể cân nhắc chọn tiêu chí này: Sốt xuất huyết dengue, tay chân miệng, cúm…

sI.B

Sự lưu hành của bệnh trên động vật, môi trường

6

Bệnh có lưu hành trên động vật tại địa phương hay không?

Bệnh có xảy ra ở động vật trên địa bàn xã trong 5 năm qua.

Có/không

Số liệu giám sát thường xuyên, giám sát trọng điểm, nghiên cứu của ngành Thú Y huyện

Xã không có cán bộ thú y, chỉ có phòng nông yệnànghiệp của Hu Cần lấy số liệu từ cấp huyện để đánh giá.

7

Tỷ lệ tiêm vắc xin phòng bệnh trên động vật.

Số động vật được tiêm phòng/trên tổng số động vật có tại xã theo báo cáo.

Số động vật được tiêm phòng/trên tổng số động vật có tại xã ở cùng thời điểm x 100%

Số liệu báo của ngành Thú Y huyện

8

Tác nhân gây bệnh có lưu hành ở trong môi trường tại địa phương không?

Tác nhân có trong môi trường đất, nước, thực phẩm, phân, nước thải… trong 5 năm qua

Có/Không

Số liệu giám sát hàng năm Số liệu giám sát trọng điểm, nghiên cứu của ngành Thú Y

Y tế

I.C

Miễn dịch cộng đồng

9

Tỷ lệ tiêm chủng

Tỷ lệ tiêm chủng >=90%

Tỷ lệ tiêm chủng 70-

Tỷ lệ tiêm chủng 50% –

Tỷ lệ tiêm chủng dưới 50%

Có thôn/bản có tỷ lệ tiêm chủng dưới 30%

Tỷ lệ tiêm chủng là tỷ lệ số người được tiêm (đủ liều)/ tổng số người có nguy cơ sinh sống ở địa bàn xã.

Số người được tiêm (đủ liều)/ tổng số người có nguy cơ sinh sống ở địa bàn xã x 100%

Số liệu báo cáo tiêm chủng (tiêm chủng mở rộng, tiêm chủng dịch vụ, tiêm chủng chống dịch)

10

Dịch đã xảy ra trong 1-2 năm qua trên địa bàn xã gây nên số mắc lớn tạo miễn dịch cộng đồng cao.

Dịch đã xảy ra trong 1-2 năm qua trên địa bàn xã gây nên số mắc lớn tạo miễn dịch cộng đồng cao.

Có/không; Tỷ lệ mắc; Đánh giá huyết thanh

Số liệu giám sát hàng năm Số liệu đánh giá huyết thanh học từ các đơn vị nghiên cứu.

I.D

Yếu tố nguy cơ của bệnh dịch

11

Các chỉ số về sự có mặt, mật độ của véc tơ, vật chủ trung gian truyền bệnh.

Sự có mặt và mật độ của các véc tơ, vật chủ trung gian truyền bệnh: muỗi, bọ chét và các vật chủ trung gian truyền bệnh khác.

Các công thức tính sự có mặt, mật độ của các véc tơ, vật chủ trung gian truyền bệnh… đặc thù cho từng bệnh

Số liệu giám sát của địa phương hoặc của cơ quan kỹ thuật cấp trên

Ví dụ đối với bệnh SXHD: Chỉ số nhà có bọ gậy muỗi Aedes; Chỉ số dụng cụ chứa nước có bọ gậy muỗi Aedes; Chỉ số BI; Chỉ số mật độ bọ gậy muỗi Aedes; Chỉ số mật độ muỗi Aedes; Chỉ số nhà có muỗi Aedes.

12

Các yếu tố nguy cơ khác (tiếp xúc với gia cầm, chăn nuôi, ăn tiết canh, ăn gỏi cá, uống nước lã, trữ nước mưa ở lu/khạp…)

Các yếu tố, hành vi của người dân làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh.

Có/không

Số liệu điều tra giám sát hoặc báo cáo của địa phương

Hành vi, tập quán của người dân địa phương. Tuỳ theo đặc điểm của bệnh để cân nhắc chọn chỉ số này nếu phù hợp

II

Đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế-xã hội

II.A

Đặc điểm về khí hậu

1

Lượng mưa trung bình tháng (mm)

Lượng mưa trung bình tháng (mm) tại địa phương

Lượng mưa trung bình tháng tính theo đơn vị mm

Đài khí tượng thủy văn của tỉnh/Thành phố và các nguồn số liệu khác

Một số dịch bệnh truyền nhiễm có liên quan tới điều kiện khí hậu, thời tiết. Tuy nhiên, cần lấy số liệu trung bình của tỉnh/TP chứ không có riêng cho từng xã, phường. Không khả thi ở tuyến xã, cần thông qua CDC tỉnh lấy số liệu từ Đài KTTV.

2

Nhiệt độ trung bình tháng (^oC)

Nhiệt độ trung bình tháng (^oC) tại địa phương

Nhiệt độ trung bình tháng (^oC)

Đài khí tượng thủy văn của tỉnh/ Thành phố và các nguồn số liệu khác

3

Số đợt nắng nóng xảy ra trong năm.

Là số đợt nắng nóng trong năm có nhiệt độ cao nhất 37^oC trở lên và độ ẩm không quá 45%, xảy ra liên tục từ 2 ngày trở lên.

Số đợt

Đài khí tượng thủy văn của tỉnh/ Thành phố và các nguồn số liệu khác

4

Số ngày với lượng mưa lớn hơn 100mm xảy ra trong năm.

Là số ngày với lượng mưa rất to (lượng mưa đo được >100mm/24h) ghi nhận trong năm

Số ngày

Đài khí tượng thủy văn của tỉnh/ Thành phố và các nguồn số liệu khác

5

Thiên tai, thảm họa xảy ra trên địa bàn xã trong năm qua.

Số lượng, mức độ, phạm vi ảnh hưởng của bão, lũ, lụt, lũ quét, động đất… xảy ra tại xã trong năm qua.

Có/không; Số lần; Mức độ trầm trọng; Phạm vi ảnh hưởng;

Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn cấp tỉnh, Thành phố) Đài khí tượng thủy văn của tỉnh/TP và các nguồn số liệu khác

II.B

Đặc điểm địa lý và mức độ đô thị hóa của địa phương

6

Đô thị loại I

Đô thị loại II

Đô thị loại III

Đô thị loại IV

Đô thị loại V

Nông thôn

Miền núi

Đô thị loại I

Đô thị loại II

Đô thị loại III

Đô thị loại IV

Đô thị loại V

Nông thôn

Miền núi

Theo quy định của Chính phủ

Mức độ đô thị hoá và loại đô thị có liên quan đến sự bùng phát của một số dịch bệnh truyền nhiễm, ví dụ sốt xuất huyết dengue.

II.C

Đặc điểm kinh tế – xã hội

7

Mật độ dân số trên địa bàn xã

Là mật độ dân số của xã tính theo số người/km²

Tổng dân số của xã/ diện tích đất của xã tính theo km²

Theo niên giám thống kê Ủy ban nhân dân cấp xã và nguồn khác

8

Tỷ lệ hộ nghèo

Là tỷ lệ % hộ nghèo trên địa bàn được đánh giá theo quy định tại Khoản 1 Điều 2 Thông tư 17/2016/TT-BLDTBXH hướng dẫn quy trình rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo hằng năm theo chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016-2020 do Bộ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội ban hành

Tổng số hộ nghèo / tổng số hộ trên địa bàn xã) x 100%

Ủy ban nhân dân cấp xã và nguồn khác

9

Các ngành nghề chính đặc thù của người dân trong xã, phường.

Các ngành nghề chính đặc thù của người dân trong xã, phường theo các nhóm nguy cơ

Các ngành nghề chính của người dân trong xã, phường:

Công nhân viên chức

Nông nghiệp

Ngư nghiệp

Lâm nghiệp

Làm nương rẫy

Dịch vụ

Du lịch

Chế biến thực phẩm

Khác,ghi rõ:………

Ủy ban nhân dân cấp xã và nguồn khác

Một số dịch bệnh truyền nhiễm có liên quan đến đặc thù nghề nghiệp của người dân, ví dụ làm nương rẫy có liên quan đến sốt rét.

II.D

Điều kiện về hành vi vệ sinh, thói quen thuận lợi cho bệnh phát triển

10

Kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống dịch của người dân trong xã.

Kiến thức, thái độ, thực hành phòng chống dịch của người dân trong xã (dựa vào khảo sát đánh giá định lượng hoặc đánh giá định tính của cán bộ y tế)

Theo tỷ lệ phân theo các mức hoặc đánh giá định tính theo 3-5 mức

Khảo sát nhanh 100 hộ gia đình/ đối tượng đích hoặc đánh giá định tính của cán bộ y tế địa phương

11

Tỷ lệ % số hộ gia đình sử dụng nước sạch.

Tỷ lệ % số hộ gia đình sử dụng nước đạt quy chuẩn của Bộ Y tế hoặc của địa phương

= (Số hộ gia đình sử dụng nước đạt quy chuẩn/ Tổng số hộ gia đình trên địa bàn xã) x 100

Ủy ban nhân dân cấp xã

Trạm Y tế và nguồn khác

12

Tỷ lệ % hộ gia đình sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh

Tỷ lệ % hộ gia đình sử dụng nhà tiêu đạt tiêu chuẩn hợp vệ sinh của Bộ Y tế được quy định tại QCVN 01:2011/BYT

(Số hộ gia đình sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh/ Tổng số hộ gia đình trên địa bàn xã ) x 100%

Ủy ban nhân dân cấp xã

Trạm Y tế và nguồn khác

13

Tỉ lệ người dân thường xuyên rửa tay với nước sạch và xà phòng đúng cách.

Tỉ lệ người dân thường xuyên rửa tay với nước sạch và xà phòng đúng cách vào các thời điểm cần thiết (trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, trước khi chuẩn bị thức ăn)

= Số người dân thường xuyên rửa tay với nước sạch và xà phòng đúng cách vào các thời điểm cần thiết (trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, trước khi chuẩn bị thức ăn)/tổng số người được khảo sát

Trạm Y tế khảo sát nhanh với cỡ mẫu tối thiểu 100 người chọn mẫu ngẫu nhiên trên địa bàn xã

Không có sẵn số liệu thứ cấp. Có thể đưa vào bộ tiêu chí đánh giá một số bệnh cụ thể nếu địa phương có kinh phí triển khai khảo sát. Nếu không có số liệu định lượng có thể nhận định định tính của cán bộ y tế.

14

Tỉ lệ người dân thường xuyên đeo khẩu trang.

Tỉ lệ người dân thường xuyên đeo khẩu trang khi đến chỗ công cộng.

= Số người dân thường xuyên đeo khẩu trang khi đến chỗ công cộng/ tổng số người được khảo sát.

Trạm y tế khảo sát nhanh với cỡ mẫu tối thiểu 100 người chọn mẫu ngẫu nhiên trên địa bàn xã

II.Đ

Điều kiện giao thương và tập trung đông người

15

Cửa khẩu, sân bay, cảng biển

Theo quy định hiện hành

Có/không

Theo thông tin của địa phương

Các tiêu chí về điều kiện giao thương và tập trung đông người thường là yếu tố quan trọng đối với các dịch bệnh truyền nhiễm mới nổi, mới xâm nhập và chưa có vắc xin, ví dụ COVID-19.

Đường mòn, lối mở

Theo quy định hiện hành

Có/không

Theo thông tin của địa phương

Các điểm du lịch

Theo quy định hiện hành

Có/không

Theo thông tin của địa phương

Khu vực tâm linh lớn và di tích lịch sử được xếp hạng…

Theo quy định hiện hành

Có/không

Theo thông tin của địa phương

Khu công nghiệp, trường đại học, cao đẳng, chợ đầu mối

Theo quy định hiện hành

Có/không

Theo thông tin của địa phương

Có bệnh viện đa khoa, chuyên khoa

Theo quy định hiện hành

Có/không

Theo thông tin của địa phương

Các khu tập trung đông người khác

Theo quy định hiện hành

Có/không

Theo thông tin của địa phương

III

Năng lực đáp ứng, chỉ đạo điều hành của địa phương

1

Có ban chỉ đạo phòng, chống dịch bệnh nguy hiểm ở người.

Quyết định thành lập Ban chỉ đạo phòng, chống dịch bệnh nguy hiểm ở người

Có, hoạt động thường xuyên (1 tháng/1 lần)

Có, nhưng hoạt động không thường xuyên Không có

UBND cấp xã cung cấp

2

Có kế hoạch phòng, chống dịch của xã

Bản kế hoạch được phê duyệt

Có kế hoạch và thực hiện các hoạt động đề ra đạt yêu cầu

Có kế hoạch nhưng chỉ thực hiện một số hoạt động

Không có kế hoạch/có kế hoạch nhưng không triển khai

UBND cấp xã cung cấp

3

Sự tham gia phòng, chống dịch của các chính quyền và ban ngành, đoàn thể (thú y, hội nông dân, hội phụ nữ, hội cựu chiến binh, hội người cao tuổi, đoàn thanh niên, trưởng thôn,…).

Sự tham gia của chính quyền và các ban ngành, đoàn thể trong phòng chống dịch.

Có chính quyền và >=2 ban ngành phối hợp với y tế và hoạt động hiệu quả

Có chính quyền và 0-1 ban ngành phối hợp với y tế/hoạt động ít hiệu quả

Chính quyền không tham gia/Không có ban ngành nào tham gia cùng y tế để phòng chống dịch

UBND cấp xã cung cấp

4

Hiện có chương trình/dự án phòng chống dịch chủ động đang triển khai tại xã.

Hiện có chương trình/dự án phòng chống dịch chủ động đối với bệnh được đánh giá nguy cơ.

Có/không

Trạm y tế và nguồn khác

5

Năng lực chuyên môn giám sát, xử lý ổ dịch của địa phương.

Năng lực giám sát tại cửa khẩu, cơ sở y tế, cộng đồng; năng lực lấy mẫu xét nghiệm xác định tác nhân; năng lực điều tra, xử lý ổ dịch; năng lực giám sát và định loài véc tơ,…

Có đủ cán bộ được tập huấn và có năng lực chuyên môn và/hoặc có hỗ trợ của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh.

Có đủ cán bộ nhưng chưa được tập huấn đầy đủ nên chưa đủ năng lực.

Không đủ cán bộ và chưa được tập huấn, không có sự hỗ trợ của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh.

Báo cáo, số liệu giám sát và nguồn khác

Đánh giá đủ cán bộ trong giám sát, xử lý ổ dịch phụ thuộc vào bệnh cụ thể và đặc điểm từng địa phương và căn cứ vào đánh giá định tính của cán bộ địa phương

6

Tập huấn về phòng chống lây nhiễm tại cơ sở y tế không?

Cán bộ được tham gia lớp tập huấn về các biện pháp phòng chống lây nhiễm tại cơ sở y tế (theo Thông tư 16/2019/TT-BYT và Quyết định số 468/QĐ-BYT của Bộ Y tế)

Có được tập huấn đầy đủ

Có được tập huấn nhưng chưa đủ

Không được tập huấn

Báo cáo, số liệu giám sát và nguồn khác

7

Có thực hiện truyền thông nguy cơ, phòng chống dịch không?

Có đủ tài liệu, phương tiện truyền thông và bố trí nhân lực, kinh phí thực hiện các hoạt động truyền thông nguy cơ phòng chống không?

Có đủ tài liệu, phương tiện, nhân lực, kinh phí (tỷ lệ bao phủ loa phát thanh cao, nhân viên y tế thôn bản/cộng tác viên truyền thông trực tiếp, hoặc truyền thông qua tin nhắn điện thoại… được khoảng >60% hộ gia đình).

Có tài liệu, phương tiện, nhân lực, kinh phí nhưng chưa đầy đủ; tỷ lệ bao phủ loa phát thanh/truyền thông trực tiếp ở hộ gia đình thấp (khoảng 30-60%).

Không có tài liệu, phương tiện, nhân lực, kinh phí; tỷ lệ bao phủ loa phát thanh/truyền thông trực tiếp ở hộ gia đình thấp (khoảng dưới 30%).

Báo cáo, số liệu giám sát và nguồn khác

8

Kinh phí cho phòng chống dịch của địa phương

Kinh phí được cấp hàng năm và đột xuất cho các hoạt động phòng chống dịch.

Có dòng kinh phí riêng đủ đáp ứng nhu cầu cho các hoạt động chủ động phòng chống dịch.

Có kinh phí nhưng khi có dịch mới trình phê duyệt để triển khai các hoạt động chính để phòng chống dịch.

Không có kinh phí

Ủy ban nhân dân cấp xã cung cấp và nguồn khác

9

Sự tiếp cận cơ sở y tế

Khoảng cách từ thôn xa nhất trong xã đến cơ sở y tế gần nhất (trạm y tế, bệnh viện, trung tâm y tế)

3-15 km

>15 km

Trạm y tế

Theo Quyết định số 4667/QĐ-BYT ngày 7/11/2014 của Bộ Y tế về việc ban hành “Bộ tiêu chí quốc gia về y tế xã giai đoạn đến 2020”

10

Số bác sỹ/10.000 dân

Số bác sỹ/10.000 dân

= Số bác sỹ/ 10.000 dân

Trạm y tế

11

Số cán bộ y tế tại trạm y tế /10.000 dân

Số cán bộ y tế tại trạm y tế /10.000 dân

= Số cán bộ y tế tại trạm y tế /10.000 dân

Trạm y tế