Peter S. P. Cho, Surinder S. Birring, and Richard D. Turner
Giới thiệu
Chương này sẽ đề cập đến những bệnh nhân có biểu hiện ho mạn tính là triệu chứng duy nhất hoặc chủ yếu. Nội dung được trình bày ở đây nhằm mục đích có thể áp dụng cho một loạt các cơ sở lâm sàng. Đây là một thách thức vì loại bệnh nhân đến phòng khám sẽ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm tỷ lệ mắc bệnh tại địa phương, tổ chức và tiếp cận dịch vụ y tế địa phương, niềm tin sức khỏe và hành vi. Ví dụ, bệnh lao vẫn là nguyên nhân phổ biến nhất gây ho mạn tính ở nhiều nơi trên thế giới [1], dịch tễ học hút thuốc lá tại địa phương sẽ xác định phần lớn tỷ lệ mắc COPD và ung thư phổi, và tại thời điểm viết bài, nhiều nơi trên thế giới gần đây đã bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19, một căn bệnh hiện chưa rõ tác động đến sức khỏe phổi về lâu dài, bao gồm cả ho mạn tính [2].
Chương này sẽ chỉ thảo luận ngắn gọn về nguyên nhân gây ho mạn tính và các nghiên cứu
|
P. S. P. Cho · S. S. Birring Centre for Human and Applied Physiological Sciences, King’s College London, London, UK Department of Respiratory Medicine, King’s College London, London, UK e-mail: p.cho@nhs.net; surinder.birring@nhs.net R. D. Turner Department of Respiratory Medicine, Charing Cross Hospital, London, UK e-mail: richard.turner17@nhs.net © Springer Nature Singapore Pte Ltd. 2021 S. H. Cho, W.-J. Song (eds.), Diagnosis and Treatment of Chronic Cough, https://doi.org/10.1007/978-981-33-4029-9_2 |
liên quan; phần lớn được thảo luận chi tiết hơn ở những nơi khác trong cuốn sách này.
Theo tiêu chuẩn tối thiểu, đánh giá thường quy ban đầu về ho mạn tính phải bao gồm bệnh sử lâm sàng, đánh giá mức độ nghiêm trọng và tác động chủ quan của ho, khám thực thể, chụp X quang phổi và đo phế dung kế [3-7]. Đánh giá cơ bản ban đầu này là chìa khóa để hướng dẫn điều tra và quản lý thêm [4, 7]. Xác suất của bệnh lý phổi giới hạn sự sống (life-limiting) sau khi khám lâm sàng và X quang phổi bình thường trong ho mạn tính đơn thuần không có đờm là thấp [5, 8], đặc biệt ở những người chưa bao giờ hoặc hiếm khi hút thuốc. [5].
Bệnh sử
Mục đích chính của bệnh sử lâm sàng là giúp xác định nguyên nhân tiềm ẩn, đặc điểm có thể điều trị được hoặc yếu tố làm trầm trọng thêm ho và xác định các lựa chọn điều trị chưa được thử [3, 4, 9] (Bảng 2.1). Cần nhớ rằng ho mạn tính trong nhiều trường hợp có thể do đa yếu tố; do đó, bác sĩ lâm sàng không nên hài lòng ngay lập tức khi chỉ xác định một tình trạng có thể liên quan, đặc biệt nếu ho vẫn tiếp tục sau khi điều trị. Các đặc điểm gợi ý bệnh lý nguyên phát nghiêm trọng tiềm ẩn hoặc đáng lo ngại bao gồm ho ra máu, khó thở, rối loạn giọng nói, tiền sử hút thuốc, nhiễm trùng đường hô hấp tái diễn và các triệu chứng thể tạng (đặc biệt là sụt cân và sốt) [3, 9].
Table 2.1 Các đặc điểm lâm sàng gợi ý các tình trạng thường gặp cụ thể liên quan đến ho mạn tính và X quang phổi bình thường
|
Chẩn đoán |
Các đặc điểm lâm sàng |
Các dấu hiệu xét nghiệm |
|
Hen |
|
|
|
Hen cổ điển |
Ho với sự thay đổi theo nhịp ngày đêm; tồi tệ hơn vào ban đêm / sáng sớm Có liên quan đến khò khè và khó thở Các triệu chứng có thể bị kích phát bởi tập thể dục. Ran ngáy thì thở ra. |
Sự tắc nghẽn luồng khí thay đổi Đáp ứng với thuốc giãn phế quản Có thể tăng FeNO, tăng bạch cầu ái toan trong huyết thanh và đường thở |
|
Hen dạng ho |
Ho là đặc điểm duy nhất |
Sự tắc nghẽn luồng khí thay đổi Đáp ứng với thuốc giãn phế quản Có thể tăng FeNO, tăng bạch cầu ái toan trong huyết thanh và đường thở |
|
Viêm phế quản tăng bạch cầu ái toan |
|
Không co thắt phế quản hoặc tăng phản ứng phế quản Tăng bạch cầu ái toan đường thở (>3%) |
|
GERD |
Ho sau bữa ăn Khó tiêu / ợ nóng Thay đổi giọng nói Rối loạn vị giác |
Rối loạn vận động thực quản |
|
Hội chứng chảy dịch mũi sau / hội chứng ho đường thở trên |
Viêm mũi / viêm mũi xoang Tắc nghẽn mũi Đau/ đè ép vùng mặt Đau đầu Giảm/mất khứu giác |
Thanh quản bị viêm Polyp mũi |
|
Do điều trị |
Kê đơn các loại thuốc sau: Ức chế men chuyển Chẹn kênh canxi Bisphosphonat |
|
|
Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính |
Khó thở khi gắng sức Các triệu chứng tiến triển từ từ với sự thay đổi nhỏ trong ngày Tiền sử hút thuốc (> 10 gói.năm) Căng phồng phổi (hyperinflation) |
Phép đo hô hấp ký tắc nghẽn mà không có khả năng phục hồi đáng kể |
|
Giãn phế quản |
Sản xuất đờm Nhiễm trùng đường hô hấp tái diễn Tiếng lép bép mịn ở thì hít vào (thay đổi khi ho) |
Các dấu hiệu CT ngực đặc trưng bao gồm giãn đường thở và nút nhầy (mucus impaction) |
|
Bệnh phổi kẽ |
Khó thở khi gắng sức Ngón tay dùi trống Các đặc điểm của bệnh hệ thống liên quan (ví dụ như bệnh mô liên kết, bệnh sarcoidosis) Tiếng lép bép mịn thì hít vào (không bị thay đổi do ho) |
Hô hấp ký hạn chế Các dấu hiệu CT ngực đặc trưng bao gồm các thay đổi dạng tổ ong và kính mờ |
|
Bệnh phổi ác tính |
Ho ra máu Khó thở Đau ngực Sụt cân Các yếu tố nguy cơ (tiền sử hút thuốc và tiền sử nghề nghiệp) Ngón tay dùi trống |
Tổn thương khối u khu trú Hạch bạch huyết lớn |
|
Lao phổi |
Đờm Ho ra máu Khó thở Giảm cân Đổ mồ hôi đêm Nổi hạch |
Thâm nhiễm và / hoặc tạo khoang trên hình ảnh ngực Mycobacterium tuberculosis được xác định trong đờm hoặc các mẫu lâm sàng khác |
|
Hội chứng quá mẫn ho |
Hypertussiaa Allotussiab |
XQ ngực bình thường Hô hấp ký bình thường |
Note relevant conditions may coexist; this is particularly the case for cough hypersensitivity syndrome alongside other aggravating conditions
ACE angiotensin-converting enzyme, FeNO fractional exhaled nitric oxide, CXR chest radiograph, CT computed tomography
aHo quá mức thứ phát sau một kích thích gây ho thông thường
bHo thứ phát sau một kích thích không gây ho
Các đặc điểm gợi ý các tình trạng thường liên quan đến ho mạn tính được tóm tắt trong Bảng 2.1.
Các đặc điểm lâm sàng của các tình trạng đường thở trên và dưới và bệnh đường tiêu hóa được thảo luận chi tiết trong các chương riêng biệt của cuốn sách này. Hen có lẽ là bệnh lý cơ bản thường bị bỏ qua và có thể điều trị được gây ho ở các nước có thu nhập cao hơn [10, 11]. Nó được gợi ý bởi tình trạng thở khò khè và khó thở từng đợt, các triệu chứng về đêm, ho nặng hơn khi tập thể dục, tuổi khởi phát trẻ hơn và cùng tồn tại với các bệnh dị ứng khác (ví dụ như bệnh chàm và viêm mũi dị ứng), mặc dù sự vắng mặt của các đặc điểm này chắc chắn không loại trừ bệnh hen hoặc các bệnh lý đường thở tăng bạch cầu ái toan khác [6, 11, 12].
Ợ chua và khó tiêu cùng tồn tại có lẽ là những đặc điểm hữu ích nhất để chẩn đoán ho liên quan đến trào ngược dạ dày-thực quản [5]. UACS có lẽ hiếm khi là nguyên nhân gây ho mạn tính khi không có các triệu chứng điển hình về mũi hoặc xoang [13].
Sử dụng ức chế men chuyển (ACEi) là nguyên nhân quan trọng hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng ho mạn tính và thường bị bỏ qua [4, 9, 11, 14]. Có một số lý do để tiếp tục sử dụng loại thuốc này ở bất kỳ bệnh nhân nào bị ho dai dẳng, ngay cả sau nhiều năm không có biến cố gì [5, 14, 15]. Điều quan trọng là phải khuyên bệnh nhân rằng bất kỳ tác dụng nào của việc ngừng thuốc ức chế men chuyển có thể bị trì hoãn đến 3 tháng hoặc lâu hơn [4, 15]. Việc sử dụng các loại thuốc khác cũng có thể có liên quan; đặc biệt là bisphosphonates và thuốc chẹn kênh canxi có thể làm trầm trọng thêm tình trạng ho do trào ngược [4].
Tiền sử nghề nghiệp hoặc môi trường tiếp xúc với amiăng, silica, bụi than, các hợp chất khoáng khác hoặc bụi hữu cơ có thể gợi ý bệnh phổi kẽ, cũng như các triệu chứng đặc hiệu cùng tồn tại liên quan đến các hệ thống giải phẫu khác (ví dụ đau khớp, phát ban, các vấn đề về mắt) [16]. Mối liên hệ về thời gian của các triệu chứng với nơi làm việc có thể gợi ý bệnh hen nghề nghiệp hoặc viêm phổi quá mẫn [17]. Các câu hỏi quan trọng được đề xuất để đưa vào bệnh sử cơ bản được hiển thị trong Bảng 2.2.
Các nguyên nhân hiếm hơn gây ho mạn tính nên được xem xét trong bệnh sử nếu không có chẩn đoán liên quan nào khác rõ ràng. Chúng bao gồm chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (OSA) liên quan đến ngáy [18, 19] và chứng nhuyễn khí phế quản (liên quan đến âm thanh ho “honking” đặc trưng) [20], được đánh giá ở những nơi khác [20].
Table 2.2 Khai thác bệnh sử trong ho mạn tính
