ĐIỀU TRỊ SUY TỦY XƯƠNG MẮC PHẢI
Định nghĩa
Suy tủy là tình trạng bệnh lý của tế bào gốc tạo máu gây ra hậu quả tủy xương không sản sinh được đầy đủ các dòng tế bào dẫn đến giảm hồng cầu, bạch cầu, và tiểu cầu ở máu ngoại biên. Nguyên nhân có thể do bẩm sinh hoặc mắc phải. Trong phạm vi bài này chúng tôi chỉ giới thiệu suy tủy toàn bộ mắc phải.
Lâm sàng
Thiếu máu xảy ra từ từ ngày càng nặng và khó hồi phục bằng truyền máu. Mức độ thiếu máu nặng hơn mức độ xuất huyết.
Xuất huyết kiểu giảm tiểu cầu.
Có thể có sốt do giảm bạch cầu hạt.
Không có gan lách hạch to
Không có dị dạng cơ thể
Xét nghiệm thăm dò:
Huyết -Tủy đồ
Sinh thiết tủy
Phân tích chromosome: test đứt gẫy chromosome
Flow cytometry (CD59) nếu có điều kiện để loại trừ PNH
Chức năng gan thận
Virus: viêm gan A, B và C, EBV, CMV, Parvo virus B19.
Xét nghiệm đánh giá các bệnh tựmiễn: kháng thể kháng nhân, kháng thể kháng DNA.
CD3, CD4 và CD8.
Chẩn đoán
Chẩn đoán xác định:
Dựa vào lâm sàng, huyết tủy đồ và tổ chức học tủy xương đặc thù.
*.Lâm sàng:
Thiếu máu xảy ra từ từ ngày càng nặng và khó hồi phục bằng truyền máu. Mức độ thiếu máu nặng hơn mức độ xuất huyết.
Xuất huyết do giảm tiểu cầu.
Có thể có sốt và nhiễm khuẩn.
Không có gan lách hạch to. Không có dị dạng cơ thể
* Huyết đồ:
Hb giảm, tỷ lệ HCL giảm. Thiếu máu đẳng sắc kích thước hồng cầu bình thường.
SLBC giảm, tỷ lệ BCĐNTT giảm.
SLTC giảm, độ tập trung tiểu cầu giảm.
*.Tủy đồ:
Số lượng tế bào tủy giảm.
Các dòng hồng cầu non, bạch cầu hạt và mẫu tiểu cầu giảm.
Các loại tế bào trong tủy xương chủ yếu là loại trung gian và trưởng thành. Không tăng các tế bào blast.
Sinh thiết tủy thấy tủy mỡ hóa, không tăng tê bào xơ và nghèo tế bào.
Chẩn đoán phân biệt
Các bệnh suy tủy bẩm sinh
Giảm sản nguyên hồng cầu thoáng qua
Bạch cầu cấp thể giảm bạch cầu
Phân loại mứcc độ nặng:
Dưới đây chúng tôi xin giới thiệu cách phân loại mức độ nặng suy tủy theo Calmitta.
Suy tủy nặng:
Tế bào tủy xương
Có 2/3 các tiêu chuẩn sau: BCHTT.
Suy tủ y rấ t nặ ng: Như suy tủy nặng nhưng BCHTT
Suy tủy không nặng:
Không đủ tiêu chuẩn suy tủy nặng
Có giảm tế bào tủy đi kèm 2/3 tiêu chuẩn sau: 500
Điều trị
Điều trị đặc hiệu:
*.Chiến lược điều trị
Điều trị suy tủy không rõ nguyên nhân tùy thuộc vào mức độ nặng của bệnh. Nguyên tắc điều trị suy tủy:
Suy tủy không nặng:
Theo dõi sát và điêu trị hỗ trợ
Nếu bệnh nhân phát triển suy tủy nặng và/hoặc giảm TC đi kèm chảy máu nặng và /hoặc, thiếu máu mạn phải truyền máu và/hoặc nhiễm khuẩn nặng thì diều trị như suy tủy nặng
Suy tủy nặng:
Trình tựưu tiên như sau:
Ghép tế bào gốc tạo máu nếu có người cho cùng huyết thống phù hợp HLA.
Nếu không có sẵn người cho cùng huyết thống phù hợp HLA: ức chế miễn dịch bằng ATG, cyclosporine A, Methylprednisolone, growth factors.
Nếu không đáp ứng với ức chế miễn dịch, lựa chọn 1 trong 2 biện pháp:
+ Ghép tế bào gốc tạo máu phù hợp HLA người cho không có quan hệ huyết thống hay
+ Cychlophosphamid liều cao có thể phối hợp với cyclosporine A.
Các phương pháp cụ thể:
*.Phương pháp ghép tế bào gốc (theo quy trình ghép tế bào gốc điều trị suy tủy của BV Nhi trung ương):
Ngày -5 đến ngày -1: Điề u kiệ n hó a bằ ng Cyclophosphamide và ATG.
Ngày 0: Truyề n tế bà o gô ́c. Tế bào gốc tốt nhất là lấy từ tủy xương.
Sau đó:
+ Chống thải ghép bằng Methotrexate và cyclosporin A
+ Điều trị hỗ trợ
+ Phòng và điều trị các biến chứng sau ghép
Phương pháp ức chế miễn dịch bằng ATG Và CSA:
ATG: Tổng liều 200 mg/kg. Có thể phân bố liều trong khoảng 5 đến 8 ngày.
Methylprednisolone 2mg/kg/d, chia 4 lầ n từ ngày 1-8 sau đó giả m dầ n liề u tuầ n tiế p theo bằ ng prednisolone : liều 1,5 mg/kg/24h ngày 9-10, liều 1,0 mg/kg/24h ngày 11-12, liều 0,5 mg/kg/24 ngày 13-14. Ngày thứ 15 liều 0,25 mg/kg/24, sau đó ngừng thuốc.
G-CSF 5µg/kg/ngày tiêm d /d từ ngày thứ 5 (tính từ khi bắt đầu dùng ATG) cho đến khi không phụ thuộc truyền máu trong 2 tháng, ANC>1000/µl trong 3 ngày liên tục rồi dừng.
CSA 10mg/kg/d tƣ̀ ngà y 1. Liều khởi đầu 10 mg/kg/24h chia làm 2 lần cách nhau 12h. Kiểm tra nồng độ CsA 72h sau khi dùng liều CsA đầu tiên. Duy trì nồng độ CsA huyết thanh 100-250 ng/ml. CSA cần dùng liên tục trong một năm để giẩm nguy cơ tái phát. Sau đó giảm dần liều mỗi 2mg/kg/2 tuần rồi ngừng hẳn.
Phương pháp ức chế miễn dịch bằng Cyclophosphamid liều cao, có thể phối hợp với CSA:
Cyclophosphamide 45 mg/kg/ngày x 4 ngày
Mesna 360 mg/m2/ liề u. TM vớ i cyclophosphamide trong 3h, sau đó bolus 6h, 9h và 12h sau cyclophosphamide
G-CSF 5 µg / kg / ngày. Tiêm dướ i da sau liều thư4́ của Cyclophosphamide. Dùng liên tục cho đến khi số lượng tuyệt đối của bạch cầu hạt > 1000/µl trong 3 ngày liên tiếp mới được dừng.
Điều trị hỗ trợ
Chống thiếu máu: truyền khối hồng cầu để duy trì lượng Hb >80 g/L.
Phòng chảy máu các bộ phận nguy hiểm: truyền khối tiểu cầu để duy trì số lượng tiểu cầu > 20 G/L.
Lưu ý : Trong trường hợp có điều kiện ghép tủy, để tránh bệnh mảnh ghép chống vật chủ nếu phải truyền máu tránh truyền máu của người cho là cha mẹ, anh em, hay người có quan hệ họ hàng với bệnh nhi. Không nên truyền máu toàn phần mà chỉ truyền thành phần bệnh nhân thiếu như khối hồng cầu, khối tiểu cầu hay Plasma. Chú ý là tất cả các chế phẩm máu ở trên đều phải được lọc bạch cầu.
Đề phòng nhiễm khuẩn:
+ Vệ sinh cá nhân, chăm sóc răng miệng, không cặp nhiệt độ ở hậu môn, không để chấn thương da và niêm mạc.
+ Nếu có sốt cần tìm ổ nhiễm khuẩn, cấy các dịch, cho kháng sinh phổ rộng, liều cao.
Theo dõi và đánh giá đáp ứng:
*. Theo dõi
Tổng phân tích tế bào máu
Hồng cầu lưới
Chức năng gan-thận
Nồng độ CsA
CD3, CD4, CD8
Làm các xét nghiệm trên các thời điểm 1 tuần, 2 tuần, 3 tháng, 6 tháng và 1 năm. Riêng CsA cứ 1 tuần/lần hay khi có thay đổi về liều trong tháng đầu sau đó 1 tháng/1 lần.
*. Đánh giá đáp ứng
Thường đánh giá sau 3-4 tháng dùng ATG Tiêu chuẩn đáp ứng với ATG của suy tủy nặng:
Không đáp ứng:
Vẫn nặng
Đáp ứng một phần:
Không phụ thuộc truyền máu
Không lâu sau đó quay lại có đủ tiêu chuẩn suy tủy nặng Đáp ứng hoàn toàn:
Hemoglobin về bình thường so với tuổi
ANC > 1,5 G/L
Tiểu cầu > 150 G/L
Tiêu chuẩn đáp ứng đối suy tủy không nặng:
Không đáp ứng:
Xấu đi hay không đạt các tiêu chuẩn đáp ứng hoàn toàn hay một phần đưới đây.
Đáp ứng một phần:
Không phụ thuộc truyền máu (nếu trước đây phụ thuộc truyền máu)
Hoặc tăng gấp đôi hay đạt bình thường it nhất một dòng tế bào
Hoặc tăng hemglobin cơ bản > 30 g/L (nếu lúc đầu
Hoặc tăng ANC cơ bản > 0,5 G/L (nếu lúc đầu
Hoặc tăng tiểu cầu cơ bản > 20 G/L (nếu lúc đầu
Đáp ứng hoàn toàn: Tiêu chuẩn như suy tủy nặng
Tài liệu tham khảo
Jeffrey D. Hord: The acquired Pancytopenias. The Pancytopenias. Nelson Textbook of pediatrics, 18th edition (2007): 2053-2055. 2. Nguyễn Công Khanh: Suy tủy xương. Chương 4: Bệnh tủy xương. Huyết học lâm sàng nhi khoa. Nhà xuất bản Y học (2008): 165-194.
Philip Lanzkowski: Bone Marrow failure. Manual of Pediatric Hematology and Oncology. 2012: 123-167.
Judith. C. W. Marsh, Sarah E. Ball, Jamia Cavenagh et al: Guideline for diagnosis and management of aplastic anemia. British journal of hematology (2009), 147: 43-70.
Judith C. W. Marsh and Austin G. Kulaseraraj: Management of the refractory aplastic anemia patient: what are the options?. Blood (2013), 122 (22): 3561-3567.
Neal S. Young, Rodrigo T. Calado, and Phillip Scheinberg: Current concepts in pathophysiology and treatment of aplastic anemia. Blood (2006), 108 (15): 2509-2519.
