Đại cương:
Đặc điểm chung
Gãy thân xương đùi là gãy ở vị trí dưới khối mấu chuyển đến trên lồi cầu xương đùi khoảng 4 khoát ngón tay.
Gặp ở mọi lứa tuổi nhưng nhiều hơn cả là ở lứa tuổi lao động.
Xương đùi là xương to dài , nhiều cơ bao bọc thường gãy sau 1 lực chấn thương lớn. Do đau và mất máu nhiều nên dễ bị choáng.
Là xưong khó nắn chỉnh,khó cố định, dễ có di lệch thứ phát, thời gian liền xương lâu. Điều trị nắn chỉnh bó bột chủ yếu ở trẻ em, ở người lớn thường chỉ định phẫu thuật kết hợp xương.
Nguyên nhân, cơ chế:
Chấn thương trực tiếp : Do tai nạn giao thông, tai nạn lao động như xe đè, ngã cao, sập hầm, đập trực tiếp vào đùi.
Chấn thương gián tiếp : Do gập xoay đùi quá gấp khi ngã cao.Lực chấn thương tạo nên lực bẻ, xoắn làm xương bị gãy.
Gãy xương bệnh lý: Do các bênh lý làm xương yếu: u xương, nang xương, viêm xương.
Gãy xương ở trẻ sơ sinh: do đỡ đẻ
Giải phẫu bênh lý :
Thương tổn ở xương :
Vị tri gãy : gãy 1/3 T; gãy 1/3G; gãy 1/3D
Đường gãy : gãy chéo, ngang, gãy xoắn
Tính chất gãy : gãy đơn giản, phức tạp( nhiều mảnh, 3 đoạn )
Di lệch
Gãy 1/3 : đoạn gãy trung tâm bị các cơ chậu mông kéo dạng, cơ thắt lưng chậu kéo ra trước. Đoạn ngoại vi bị các cơ kéo khép, các cơ khu trước sau và trong kéo lên.Trọng lượng chỉ làm xoay ngoài -> 2 đoạn tạo quai lồi ra mở góc vào trong, chồng, xoay ngoài.
Gãy 1/3G: di lệch giống 1/3 T nhưng quai lồi ít hơn, do có sự thăng bằng 1 phần giữa các cơ dạng và khép
Gãy 1/3D : Đoạn trung tâm tương đối thăng bằng giữa các nhóm cơ .Đoạn ngoài vì bị các cơ sinh đôi trong , sinh đôi ngoài của cẳng chân kéo gập ra sau => 2 đoạn tạo quai lồi ra sau mở góc ra trước.
Tổn thương phần mềm :
Cơ bị tổn thương bầm, dập,đứt, rách
Mạch máu thần kinh có thể bị xương chọc vào, ít nhất là ở 1/3D
Đầu xương có thể chọc ra ngoài gây ra gãy hở.
Triệu chứng lâm sàng:
Lâm sàng :
Chi gãy bị bất lực vân động
Đùi xưng nề, biến dạng ,chi gãy ngắn hơn bên lành( so sánh gót chân 2 bên, đo chiều dài tương đối và tuyệt đối) chân xoay ngoài. Đối với gãy 1/3T và 1/3G quai lồi ra ngoài mở góc vào trong, đối với gãy 1/3D quai lồi ra sau,mở góc ra trước
Ân có điểm đau chói cố định tại ổ gãy , có thể thấy cử động bất thường và lạo xạo xương song không nên cố ý tìm vì dễ gây choáng.
Đôi khi thấy có tràn dịch khớp gối do bao hoạt bị kích thích tăng tiết
X quang:
Cần chụp 2 tư thế thẳng nghiêng để đánh giá chính xác vị trí và tính chất gãy ,đồng thời giúp cho việc chọn lựa phương tiện kết hợp xưong phù hợp
Triệu chứng lâm sàng:
Diễn biến bình thường :
Nếu được điều trị tốt xương đùi sẽ liền sau 3 tháng. Phục hồi vận động sau 4-5 tháng.
Biến chứng :
Toàn thân:
Sớm: choáng : do mất máu, đau.Thường xuất hiện sau 3-4 giờ: bênh nhân hốt hoảng, lo sợ, mặt nhợtnhạt, da lanh, vã mồ hôi, mạch nhanh nhỏ, huyết áp hạ, thở nhanh nông.
Tắc mạch do mỡ: mỡ trong tủy trong các xoang tĩnh mạch chảy vào máu gây tắc mạch phổi.
Muộn : viêm phổi, viêm đường tiết liệu, loét các điểm tỳ do nằm bất động lâu
Tại chỗ :
Sớm : tổn thương mạch máu do đầu xương gãy chọc vào hay gặp ở gãy 1/3D
Đầu xương chọc ra ngoài gây gãy hở xương
Muộn :
Chậm liền xương , khớp giả
Liền lệch,vẹo, gập góc , chồng, xoay => thay đổi điểm tì của các khớp
Teo cơ cứng khớp gối do bất động lâu ngày nếu điều trị bằng nắn chỉnh bó bột
Điều trị:
Sơ cứu:
Phòng và chống choáng: giảm đau, truyền dịch , tiêm thuốc trợ tim mạch, cho uống nước chè đường ấm.
Giảm đau :
Dùng các thuốc giảm đau toàn thân promedol 0,02x 1 ống hoặc morphin 0,01×1 ống nếu không có thể dung các loại thuốc giảm đau ngoại vi như: aspegic 1gx1 lọ hoặc Profenid 1gx1 lọ hoặc fendel 20mgx1 ống….
Phóng bế Novocain 0,25% x 80 -120ml gốc đùi
Giảm đau ổ gãy : Novocain 1% x20-30ml
Bất động tạm thời:
Nếu dùng nẹp tre, nẹp gỗ hoặc nẹp cramer thì phải dùng 3 nẹp đúng kích thước: nẹp ngoài từ nách xuống cổ chân, nẹp sau từ góc xương bả xuống cổ chân , nẹp trong từ hang xuống cổ chân. Đệm bông tốt ở các đầu nẹp.Quấn băng cố định vùng cổ chân, gối, chỗ gãy xương, khớp háng, ngực.
Các nẹp vừa có tác dụng cố định vừa kéo liên tục nhẹ lên chi gãy như nẹp Thomas, nẹp Ditirich
Nếu trong điều kiện không có trang thiết bị có thể sử dụng đòn gánh, cây que, súng trường hoặc băng cố định 2 chân bênh nhân lại.
Vận chuyển :
Khi tình trạng bênh nhân ổn định hết choáng vận chuyển nhẹ nhàng trên cán cứng về tuyến sau
Điều trị thực thụ :
Điều trị thực thụ bằng nắn chỉnh bó bột :
Chỉ định : gãy xương đùi ở trẻ em, gãy xương đùi ở người lớn không có li lệch
Phương pháp: gây tê tại chỗ hoặc gây mê.Nắn chỉnh chi gãy trên bàn chỉnh hình.Cố định bột ngực chậu bàn chân.Thời gian cố định : trẻ em 2=>2,5 tháng, người lớn 3 => 3,5 tháng
Phẫu thuật kết hợp xương:
Chỉ định : các trường hợp gãy xương đùi ở người lớn có di lệch, gãy xưong đùi ở trẻ em di lệch lớn nắn không đạt kết quả
Các phương pháp : kết xương bằng đinh nội tủy là phương pháp thông dụng do ống tủy xương đùi tương đối đông đều, có thể dung các loại đinh khác nhau, ,hay dùngKiintscher, Cito…
Kết xương nẹp vít : trong gãy xương đùi nhiều mảnh ,gãy 1/3T hoặc 1/3D hấp kết xương bằng đinh không vững.
Kéo liên tục : xuyên đinh qua đầu dưới xương đùi hoặc đầu trên xương hay treo tạ kéo.Ngày nay phương pháp thường chỉ dùng để chuẩn bị trước phẫu thuật.kéo để làm giãn cơ : kéo để điều trị cho đến khi liền xương chỉ còn được áp dụng rất hạn chế,ở những trường hợp bênh nhân quá già hoặc có những bênh lý không cho phép kết xương hoặc bó bột
