Nguyên tắc
Trong nước tiểu chứa các tế bào của thận, đài bể thận, niệu quản, bàng quang, niệu đạo, tiền liệt tuyến, túi tinh cũng như các tế bào từ các tổn thương có trên các cơ quan này bong vào trong nước tiểu. Vì vậy, cần lấy được các tế bào này và nhận định loại tế bào, hình thái, số lượng tế bào trong dịch, sự sắp xếp tế bào, nền phiến đồ dưới kính hiển vi quang học để chẩn đoán bệnh.
Chuẩn bị
Người thực hiện
Bác sĩ giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 01
Kỹ thuật viên giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học: 01
Phương tiện, hóa chất
Găng tay vô trùng, khẩu trang.
Ống hút tự động.
Máy ly tâm và các lọ đựng dịch ly tâm
Máy trộn (khuấy)
Phiến kính sạch, một đầu mài mờ.
Giá để đựng phiến kính đã dàn bệnh phẩm.
Bút chì mềm ghi mã số người bệnh, vị trí chọc hút.
Dung dịch cố định bệnh phẩm: dung dịch carbowax 2% trong cồn + cồn etanol 95o.
Phẩm nhuộm phiến đồ (Giemsa/Diff – Quik/HE/ PAP…).
Các dụng cụ để nhuộm: khay, giá, cốc pha thuốc nhuộm, ống hút.
Nước cất, nước sạch để rửa thuốc nhuộm trên phiến kính.
Các dung dịch sát khuẩn.
Kính hiển vi quang học, bàn có mặt phẳng, đủ rộng để đặt kính hiển vi và viết (1).
Phiếu xét nghiệm ghi rõ họ và tên người bệnh, vị trí lấy dịch, số lượng dịch, màu sắc, thời gian lấy, người thực hiện kỹ thuật, số lượng phiến đồ.
Sổ hoặc máy tính ghi lại thông tin của từng người bệnh, đặc điểm tổn thương và kết quả chẩn đoán.
Các sọt rác đựng rác thải y tế, rác thải thường.
Các bước tiến hành
Lấy bệnh phẩm
Việc lấy mẫu được thực hiện bởi các bác sĩ lâm sàng và gửi bệnh phẩm về khoa giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học. Có thể lấy nước tiểu bài tiết hoặc nước tiểu qua ống thông.
Yêu cầu:
Lấy nước tiểu bài tiết: không lấy nước tiểu đi lần đầu vào buổi sáng, nên lấy sau lần đi tiểu gần nhất 3-4 giờ, lấy nước tiểu giữa dòng.
Lấy trực tiếp vào các ống nghiệm hoặc lọ.
Trong trường hợp nghi ngờ có ung thư cổ tử cung phải lấy qua ống thông
Trong trường hợp nghi ngờ có ung thư thận, nước tiểu được lấy tại chỗ, mỗi bên thận dùng ống nghiệm riêng đã đánh dấu.
Lượng nước tiểu trung bình cần lấy 25-100ml.
Nước tiểu vừa lấy ra phải lấy làm xét nghiệm ngay (không quá 1 giờ dù để trong tủ lạnh) nhưng tốt nhất nên cố định ngay (tiền cố định) bằng cách trộn 50 ml nước tiểu với 50 ml cồn 50o (hoặc focmol 10% và saponin 2%) để tránh tan rã các tế bào và đánh giá đúng tổn thương.
Phải quan sát và ghi rõ màu sắc, tính chất, số lượng nước tiểu vào phiếu xét nghiệm.
Kỹ thuật tập trung tế bào
Nước tiểu lấy ra được ly tâm 10 phút x 2000 vòng/phút.
Gạn bỏ phần trong lấy phần cặn.
Hút dung dịch carbowax 2% trong cồn cho vào dịch cặn với thể tích tương đương.
Cho vào máy trộn để tránh vón tế bào.
Đặt thẳng đứng ống dịch trong 10 phút.
Ly tâm 10 phút x 2000 vòng/phút.
Gạn bỏ phần trong, lấy phần cặn cho vào máy trộn.
Làm phiến đồ
Hút dịch cặn bằng pipet tự động và nhỏ lên phiến kính sạch đã ghi rõ mã người bệnh.
Dùng phiến kính thứ 2 đè lên dịch cặn và dàn đều, nhẹ tay để bệnh phẩm được dàn mỏng, đều.
Cố định phiến đồ
Các phiến đồ để khô trong không khí 10-30 phút trong môi trường sạch, không bụi.
Ngâm phiến đồ 10 phút trong cồn 95o trước khi nhuộm.
Nhuộm các phiến đồ
Theo một trong các phương pháp nhuộm: Giemsa, Papanicolaou, Diff – Quick hay May Grünwanld Giemsa, Ziehl – Neelsen hoặc HE (như đã nêu ở mục nhuộm phiến đồ tế bào học).
Nhận định kết quả
Trên kính hiển vi quang học do bác sĩ giải phẫu bệnh – tế bào bệnh học.
Kết quả
Các phiến đồ phải có ít nhất một vài tế bào biểu mô đường niệu, không có quá nhiều tế bào thoái hóa.
Phiến đồ được dàn mỏng, đều, các tế bào không chồng chất lên nhau.
Hình thái các tế bào được bảo tồn tốt.
Các tế bào bắt màu rõ ràng, phân biệt được rõ hình thái của nhân và bào tương.
Những sai sót và hướng xử trí
Phiến đồ bị mất tế bào vào trong dịch cố định: cần để khô sau khi dàn 10-30 phút trước khi cố định bằng cồn.
Bong bệnh phẩm: rửa nhẹ nhàng, nên dùng phiến kính có phủ chất dính (albumin).
Các tế bào dày, chồng chất: lấy lượng dịch vừa đủ, dàn đều tay.
Tế bào thoái hóa tan rã không nhận định được hình thái nhân và bào tương: dịch lấy ra khỏi cơ thể phải làm xét nghiệm ngay hoặc phải tiền cố định.
Các tế bào bắt màu quá kém: cần cố định tốt và nhuộm đủ thời gian, thuốc nhuộm tốt .
Nhuộm quá đậm: tẩy bớt thuốc nhuộm bằng cồn tuyệt đối.
Các tế bào bị kéo dài hoặc bị dập nát: cần dàn nhẹ tay.
