Đại cương
Nhiễm trùng do Staphylococcus aureus (S.aureus) là bệnh phổ biến nhất là các nước nhiệt đới. Biểu hiện lâm sàng của bệnh rất đa dạng từ những nhiễm trùng da đến những tổn thương các cơ quan rất nặng.
S.aureus gây ra 2 hội chứng: nhiễm độc và nhiễm khuẩn. Biểu hiện lâm sàng của hội chứng nhiễm độc có thể là do độc tố, không có sự hiện diện của vi khuẩn. Trái lại nhiễm khuẩn bao gồm sự sinh sôi và phát triển của vi khuẩn, sự xâm nhập hay phá hủy mô của vật chù.
Staphylococcus aureus (S.aureus) là cầu khuẩn Gram dương, không di động, không sinh nha bào, đứng riêng lẻ hoặc thành từng đôi. S.aureus có mặt ở khắp nơi, sự lây truyền trực tiếp từ các thương tổn mờ hoặc gián tiếp từ không khí, dụng cụ hoặc từ nhân viên y tế. Các chủng S.aureus gây nhiễm trùng bệnh viện kháng với kháng sinh cao đặc biệt chủng S.aureus kháng methicillin (MRSA: Methicilline resistance Staphylococcus aureus).
Yếu tố nguy cơ: những người dễ nhiễm S.aureus là trẻ em, người già, suy dinh dưỡng, suy giảm miễn dịch hoặc những người làm mất các phương tiện bảo vệ (chích, nặn non các mụn nhọt…).
Chẩn đoán
Hội chứng sốc nhiễm độc do s.aureus (toxic shock syndrome: tss)
Là một hội chửng nhiễm độc cấp tính, đe dọa tính mạng, được đặc trưng bời các triệu chứng: sốt, hạ huyết áp, nổi ban, rối loạn chức năng nhiều cơ quan và bong da trong thời gian lui bệnh.
Tiêu chuẩn chẩn đoán:
Sốt > 38°c.
Phát ban toàn thân.
Hạ huyết áp: huyết áp tối đa
Ảnh hưởng ít nhất 3 trong số những hệ thống sau:
Dạ dày ruột: nôn hay tiêu chảy dữ dội.
Cơ: đau cơ hay creatin kinas (CK) huyết thanh gấp 2 lần so với trị số bình thường.
Thận: ure, creatinin máu tăng hay có nhiễm trùng tiết niệu.
Gan: men gan hay bilirubin máu tăng gấp 2 lần so với bình thường.
Huyết học: số lượng tiểu cầu
Thần kinh trung ương: rối loạn ý thức.
Bong da: 1 hay 2 tuần sau khi xuất hiện bệnh (đặc biệt ở tay và lòng bàn chân).
Nhiễm khuẩn tụ cầu
Lâm sàng
Rất đa dạng, gồm có:
Nhiễm khuẩn da và mô mềm:
Nhọt là nhiễm khuẩn hoại tử nằm sâu của nang lông nhất là ở mông, mặt cổ. Nhọt đau, nóng đò, sốt và các triệu chứng toàn thân. Nhọt có thể biến chứng do sờ nắn, tiêm, chích gây nên áp xe, viêm hạch bạch huyết, nhiễm trùng huyết. Nếu nhọt ờ quanh miệng rất nguy hiểm vì có thể gây ra tụ cầu mặt ác tính.
Nhiễm tụ cầu của tổ chức dưới da: là tình trạng nhiễm khuẩn lan rộng ờ mô dưới da gây viêm mô tế bào, áp xe dưới da.
Nhiễm khuẩn đường hô hấp: viêm phổi, viêm mủ màng phổi…
Sốt cao, ho, đau ngực, nghe phổi có nhiều ran ẩm nổ hai bên, hội chứng 3 giảm nếu tràn mủ màng phổi, tình trạng nhiễm trùng nặng. Trường hợp nặng có thể có dấu hiệu suy hô hấp: khó thờ, nhịp thở tăng, tím môi và đầu chi, Sp02 giảm.
Nhiễm khuẩn hệ thần kinh trung ương:
Viêm màng não mủ, áp xe não, tụ mủ dưới màng cứng, áp xe ngoài màng cứng, viêm tĩnh mạch huyết khối nhiễm khuẩn nội sọ.
Sốt cao, tình trạng nhiễm trùng nặng, đau đầu, buồn nôn, nôn, có hội chứng màng não (trong viêm màng não mủ) hoặc có dấu hiệu thần kinh khu trú (trong áp xe não…), rối loạn ý thức (vật vã, lơ mơ hoặc hôn mê) hoặc có biểu hiện của hội chứng tăng áp lực nội sọ.
Nhiễm khuẩn nội mạch: viêm màng trong tim.
Sốt, tình trạng nhiễm trùng rõ, ban xuất huyết hay tắc mạch đầu chi, nghe tim có tiếng thổi do tổn thương van ba lá.
Viêm cơ xương: viêm xương tủy, áp xe cơ, viêm khớp.
Viêm tủy xương cấp thường gặp ở các xương như xương chày, đùi, cánh tay, cổ tay. Biểu hiện sốt cao, đau dữ dội, thăm khám đau vùng bên cạnh đầu xương, đau vùng quanh sụn nối.
Viêm khớp mủ ở các khớp lớn xảy ra sau tiêm khớp bị nhiễm khuẩn.
Nhiễm trùng huyết: thường do ổ nhiễm trùng ban đầu làm viêm tắc tĩnh mạch tại chỗ, vi khuẩn xâm nhập vào máu gây nên các ổ di bệnh ở nhiều cơ quan khác và tiến triển nặng. Gồm các thể: tối cấp, cấp…
Thể tối cấp: do một lượng lớn vi khuẩn xâm nhập vào máu. Tiến triển nặng trong 2-5 ngày. Biểu hiện sốt cao 39°c -40°c, biểu hiện tình trạng sốc nhiễm khuẩn, điển hình của thể tối cấp là tụ cầu mặt.
Nguyên nhân là do sự kích thích đường vào của S.aureus (nặn trứng cá, nặn nhọt non, cạo râu xước vào nhọt…). Lâm sàng với biểu hiện sốt cao, rét run, mệt lả, nhọt sưng lan rộng sang vùng hố mắt, nhãn cầu lồi ra, khó cử động do phù hố mắt, phù kết mạc chứng tò có viêm hậu nhãn cầu và có thể tắc tĩnh mạch xoang hang, biểu hiện liệt mặt. Tất cả các tổn thương do S.aureus ờ vùng đầu mặt có thể trở thảnh tụ cầu mặt.
Thể cấp: với các triệu chứng sốt cao, rét run, mệt lả, mê sảng, tình trạng nhiễm trùng nặng, bụng trướng, gan lách to.
Cận lâm sàng
Công thức máu: bạch cầu máu tăng cao £ 10G/L, đặc biệt bạch cầu đa nhân trung tính.
Xquang phổi: tổn thương viêm phổi hay tràn dịch màng phổi.
Siêu âm phát hiện ổ áp xe cơ đặc biệt cơ đáy chậu, tràn mủ màng phổi, viêm khớp, viêm màng trong tim (cục sùi)…
Chụp cắt lớp vi tính, cộng hường từ (MRI) phát hiện áp xe não, áp xe ngoài màng cứng, viêm tủy xương…
Chọc dịch tại nơi tổn thương cấy tìm vi khuẩn:
Dịch màng phổi: đục mủ, xét nghiệm bạch cầu tăng, cấy tìm vi khuẩn.
Dịch não tủy đục, bạch cầu tăng, có bạch cầu đa nhân trung tính thoái hóa, đường trong dịch não tủy giảm, cấy tìm vi khuẩn.
Chọc ổ áp xe lấy mủ cấy tìm vi khuẩn: ổ áp xe cơ, gan, thận…
Cấy máu tìm vi khuẩn gây bệnh.
Chẩn đoán nhiễm khuẩn do S.aureus dựa trên sự phân lập được S.aureus từ chất mủ hoặc các dịch vô khuẩn bình thường trong cơ thể.
Điểu trị
Kháng sinh
Sử dụng kháng sinh trong nhiễm trùng do S.aureus phải dựa vào mức độ nhạy cảm của S.aureus với kháng sinh. Những trường hợp nhiễm trùng nhẹ có thể sử dụng kháng sinh đường uống, những trường hợp năng sử dụng đường tiêm tĩnh mạch hoặc phối hợp kháng sinh tùy theo chỉ định.
Các kháng sinh sử dụng trong điều trị nhiễm trùng do S.aureus.
Kháng sinh penicillin M: methicillin, oxacillin, dicloxacillin, naícillin.
Kháng sinh cephalosporin thế hệ T. cephazolin, cephalexin…
Kháng sinh nhóm lincosamides: clindamycin, lincomycin.
Kháng sinh vancomycin.
Kháng sinh kết hợp 2 streptogramin, quinupristin và daltopristin.
Kháng sinh oxazolidinon: linezolid.
Kháng sinh daptomycin.
Kháng sinh nhóm aminoglycosid: gentamicin, amikacin, tobramycin, neltimycin…
Lựa chọn kháng sinh:
Kháng sinh oxaxillin và naícillin là 2 loại kháng sinh được chọn sử dụng cho những nhiễm trùng nặng do S.aureus.
Kháng sinh vancomycin lả thuốc được chọn để điều trị những chủng MRSA. Kháng sinh quinupristin/ dalfopristin và linezolid sử dụng điều trị những chùng MRSA.
Bảng 1. Sử dụng kháng sinh theo mức độ nhạy cảm
Bảng 2. Điều trị kháng sinh trong nhiễm trùng S.aureus
(Ghi chú: Cephalosporin thế hệ 1: C1; TMC: tĩnh mạch chậm)
Điều trị triệu chứng
Sử dụng thuốc hạ nhiệt: paracetamol…
Xử trí sốc nhiễm khuẩn, suy hô hấp, rối loạn đông máu (xem phác đồ chẩn đoán và xử trí sốc nhiễm khuẩn).
Can thiệp ngoại khoa
Cắt lọc mô hoại tử, rửa sạch vết thương, không khâu kín vết thương.
Chích rạch, mổ dẫn lưu ổ áp xe cơ. áp xe ngoài màng cứng, áp xe não, áp xe ngoài màng cứng, mủ màng phổi…
Phòng bệnh
Biện pháp phòng nhiễm những chủng S.aureus kháng thuốc là: rửa tay trước và sau khi tiếp xúc với bệnh nhân.
Tài liệu tham khảo
Nguyễn Hữu Bình (2003). “Nhiễm tụ cầu”- Bách khoa thư bệnh học tập 2. Nhà xuất bản Y học, trang 328 – 333.
Dennis L. Stevens (2006). “streptococcal and staphylococcal iníections” Tropical Iníectious diseases principles, pathogens and practice, Second edition, volume 1; page 356 – 369.
Franklin D. Lowy (2008). “staphylococcal Iníections” Harrisons principles Internal Medincine 17th edition, volume I, page 872 – 881.
