Giới thiệu
Bàn chân khoèo bẩm sinh
Là một dị tật bàn chân xảy ra trong thời kì bào thai. Bao gồm phần trước bàn chân nghiêng, xoay trong và bị kéo xuống dưới; phần gót chân bị kéo vào trong, một số cơ và dây chằng bị ngắn lại và co rút.
Tỷ lệ mắc
Cứ 1.000 trẻ sơ sinh sống có khoảng 1 – 2 trẻ mắc dị tật bàn chân khoèo bẩm sinh; trong đó trẻ trai hay mắc hơn trẻ gái gấp 2 lần.
Các vấn đề liên quan
Vận động: trẻ bị bàn chân khoèo đi lại có thể bị lệch người, dáng đi xấu.
Tâm lý: Trẻ, người lớn bị bàn chân khoèo không được phục hồi chức năng sớm thường có cảm giác tự ti, xấu hổ, không mạnh dạn tham gia vào các hoạt động như vui chơi, học hành, thể dục thể thao, tìm kiếm việc làm và xây dựng gia đình.
Việc làm: Người lớn bị bàn chân khoèo nếu không được phục hồi chức năng có thể gặp khó khăn trong kiếm việc làm do hình thức và chức năng vận động bị hạn chế nên khó được chấp nhận.
Xã hội: Trẻ em và người lớn bị bàn chân khoèo không được phục hồi chức năng sớm thường bị bạn bè, người xung quanh chế nhạo.
Nguyên nhân
Nguyên nhân trước sinh
Bất thường về gien: một số gia đình có vài người bị bàn chân khoèo.
Tư thế bàn chân của bào thai bất thường.
Đột biến nhiễm sắc thể: Trẻ bị cứng đa khớp bẩm sinh (bàn chân khoèo, bàn tay khoèo, cứng khớp gối, cứng khớp khuỷu, cứng khớp vai, trật khớp háng…).
Bất thường về cấu trúc xương bàn chân bẩm sinh.
Bất thường về thần kinh chi phối bàn chân.
Không rõ nguyên nhân
Phát hiện sớm
Dấu hiệu và triệu chứng
10 dấu hiệu phát hiện bàn chân khoèo bẩm sinh.
Khép và nghiêng trong phần trước, giữa bàn chân.
Bàn chân ở tư thế thuổng (Gập lòng bàn chân).
Mép ngoài bàn chân cong.
Nếp lằn da sau gót bàn chân rõ.
Nếp lằn da phần giữa bàn chân rõ.
Khoảng giữa mắt cá trong và xương ghe không sờ thấy.
Ngắn ngón chân cái.
Cơ cẳng chân có thể bị teo hoặc liệt.
Dùng tay không thể đưa bàn chân về vị trí trung gian.
Các dị tật khác có thể kèm theo như trật khớp háng, cứng khớp gối, trật khớp xương bánh chè, cứng khớp khuỷu, bàn tay khoèo.
Xét nghiệm
Chụp X-quang để phát hiện các bất thường về xương, khớp cổ chân và bàn chân, đặc biệt khi nghi ngờ có trật khớp háng.
Can thiệp sớm
Phục hồi chức năng/ điều trị
Nguyên tắc
Can thiệp sớm ngay sau khi sinh.
Can thiệp phục hồi chức năng toàn diện: bó bột chỉnh hình, bài tập kéo dãn, nẹp chỉnh hình.
Khám lại thường quy 6 tháng/lần sau khi kết thúc bó bột để đánh giá tiến triển.
Mục tiêu can thiệp sớm
Nắn chỉnh dần dần biến dạng bàn chân.
Kéo dãn các cơ, dây chằng bị co ngắn.
Duy trì bàn chân ở tư thế trung gian sau bó bột.
Cải thiện dáng đi đúng về sau.
Kỹ thuật can thiệp
Bó bột chỉnh hình
Chỉ định: Trẻ bàn chân khoèo bẩm sinh
Cán bộ thực hiện: Bác sĩ phục hồi chức năng, kĩ thuật viên phục hồi chức năng
Thời gian bó bột: 4-5 tháng (2 tuần/đợt x 8 – 10 đợt).
Các bước tiến hành bó bột theo 4 giai đoạn
Giai đoạn 1: Chỉnh bàn chân ra ngoài dần dần về đường giữa, 4 lần bó (2 tháng).
Giai đoạn 2: Chỉnh bàn chân thuổng dần về 0° trong lúc giữ nguyên độ nghiêng trong 0°, 4 đợt tiếp theo (2 tháng).
Giai đoạn 3: Chỉnh bàn chân nghiêng ngoài 5°, gập mu bàn chân 5°, 2 đợt cuối (1 tháng).
Lưu ý
Theo dõi khi chân đang bó bột: Nếu các ngón chân sưng, tím, đau tháo bột ngay tránh hoại tử.
Sau khi tháo bột cần rửa sạch chân trẻ, bôi Betadin vào chỗ xước, loét. Nếu có nhiễm trùng da cần dùng kháng sinh thích hợp.
Làm các bài tập kéo dãn thụ động tại khớp cổ chân – bàn chân trong lúc không bó bột giữa các đợt và trước khi bó bột.
Băng chỉnh hình
Chỉ định: Trẻ bàn chân khoèo bẩm sinh
Cán bộ thực hiện: Gia đình
Nguyên liệu: Băng hoặc vải đệm mềm dày 8mm, rộng 25mm, băng dính rộng 25m.
Thời gian băng: cho đến khi phục hồi hoàn toàn.
Các bước tiến hành băng:
Đặt trẻ nằm ngửa, gập gối.
Quấn vải đệm lót quanh bàn chân, gối và đùi (h.1).
Quấn băng dính phủ lên trên đệm lót từ mép ngoài bàn chân, lên mu bàn, xuống lòng bàn chân, qua gối sang phía bên kia (h.2).
Quấn băng dính lần 2 quanh cẳng chân để giữ băng dính lần 1 (h.3). Cứ 2 – 3 ngày thít chặt thêm 1 lớp băng dính mới lên trên lớp cũ (h.4). Sau 7 ngày tháo tất cả băng dính và đệm lót ra.
Ngày thứ 8 băng lại lần mới như cách mô tả trên.
Hàng ngày thực hiện bài tập kéo dãn thụ động tại khớp cổ chân – bàn chân trong băng cho trẻ.
Nẹp chỉnh hình
Chỉ định: Trẻ bàn chân khoèo sau bó bột chỉnh hình.
Cán bộ thực hiện: Kỹ thuật viên phục hồi chức năng, dụng cụ chỉnh hình.
Nẹp dưới gối bằng Polypropylen không khớp + giầy hoặc dép bên ngoài.
Thời gian đeo nẹp: cả ngày lẫn đêm, cứ 2 giờ tháo ra kiểm tra và xoa bóp nhẹ nhàng.
Kiểm tra nẹp định kỳ 2 tháng/lần hoặc khi nẹp chật.
Vận động trị liệu
Bài tập 1: Xoa bóp vùng ngón chân, mu bàn chân (cơ gấp mu các ngón chân) và phía dưới cẳng chân (cơ sinh đôi, dép).
Bài tập 2: Bài tập kéo dãn thụ động tại khớp cổ chân – bàn chân: làm theo thứ tự từ sau bàn chân → trướcbàn chân →Khớp cổ chân.
Kéo nhẹ xương gót xuống phía dưới
(kéo dãn gân Asin).
Kéo nhẹ xương gót ra phía ngoài (để sửa lại phần trước bàn chân bị nghiêng trong).
Kéo nhẹ phần trước bàn chân về phía trước.
Đẩy nhẹ xương sên ra phía sau và kéo nhẹ phần trước bàn chân ra phía ngoài để sửa lại phần trước bàn chân bị khép và nghiêng trong.
Kéo nhẹ xương gót xuống dưới và đẩy phần trước bàn chân lên trên để sửa lại tư thế cổ chân bị gấp mặt lòng.
Chỉnh nghiêng trong bàn chân bằng nắn chỉnh 3 điểm: gót kéo ra ngoài + phần trước bàn chân kéo ra ngoài + phần giữa mép ngoài bàn chân đẩy vào trong.
Phẫu thuật chỉnh hình
Chỉ định: Trẻ bàn chân khoèo bẩm sinh >12tháng tuổi chưa được bó bột chỉnh hình.
Cán bộ thực hiện: bác sỹ ngoại khoa.
Giáo dục trẻ và tư vấn cho gia đình
Nhà trường, cha mẹ trẻ cần động viên trẻ đi học.
Cha mẹ có thể liên hệ với bác sỹ phục hồi chức năng, kỹ thuật viên phục hồi chức năng tại các Khoa phục hồi chức năng của các bệnh viện Trung ương-tỉnh, các trung tâm chỉnh hình và phục hồi chức năng để có được các thông tin về phục hồi chức năng cho trẻ bị bàn chân khoèo bẩm sinh.
Hướng nghiệp
Người bị bàn chân khoèo bẩm sinh không được phục hồi chức năng sớm cần tránh những nghề lao động nặng, ảnh hưởng lên bàn chân.
Hỗ trợ về tâm lý
Trẻ em, người lớn bị bàn chân khoèo bẩm sinh không được phục hồi chức năng sớm có thể có những vấn đề về tâm lý cần được cán bộ tâm lý hỗ trợ.
Gia đình cần giải thích cho trẻ hiểu về tình trạng bệnh tật của trẻ, chấp nhận và vượt qua mặc cảm của bệnh tật.
Nhà trường cần giải thích cho các học sinh trong trường hiểu về tình trạng bệnh tật của trẻ bàn chân khoèo để có sự thông cảm và giúp đỡ.
Các câu hỏi cha mẹ hay hỏi
Con của tôi có thể đi lại bình thường không?
Trẻ hoàn toàn có thể đi lại bình thường, nếu được can thiệp sớm và kiên trì theo sự hướng dẫn của bác sỹ chuyên khoa phục hồi chức năng.
Phẫu thuật có thể chữa khỏi bàn chân khoèo không?
Có thể. Tuy nhiên nếu trẻ được phục hồi chức năng sớm thì sẽ tránh khỏi một cuộc phẫu thuật.
Các con khác của tôi có thể mắc bàn chân khoèo không?
Không phải tất cả mọi trường hợp bàn chân khoèo bẩm sinh đều có tính di truyền.
Các cơ sở cung cấp dịch vụ cho trẻ bàn chân khoèo
Trung tâm chỉnh hình – phục hồi chức năng tại các thành phố lớn, các tỉnh.
Các khoa Chấn thương chỉnh hình, phục hồi chức năng của các bệnh viện Trung ương – tỉnh
Tài liệu tham khảo
Giáo trình Vật lý trị liệu Phục hồi chức năng, NXB Y học, 2000.
Trần Thị Thu Hà – Trần Trọng Hải, 2005, “Phát hiện sớm, can thiệp sớm một số dạng tàn tật ở trẻ em Việt Nam”, NXB Y học.
Ma. Lucia Mirasol Magallona, 2005, Manual for CBR workers and Caregivers, C&E Publishing Inc.
