Khái niệm
Sơ cấp cứu người bệnh là những công việc vừa mang tính cộng đồng, vừa mang tính chất chuyên môn, bao gồm những can thiệp được tiến hành trong khoảng thời gian ngay sau khi bị nạn, trước khi người bệnh tới cơ sở y tế đầu tiên. Sơ cấp cứu đúng ngay sau bỏng làm giảm diện tích và độ sâu bỏng, làm diễn biến bệnh nhẹ hơn. Xử trí sai làm tăng diện tích, làm bệnh nặng hơn.
Trong sơ cứu bỏng, ngâm rửa vết bỏng càng sớm càng tốt ngay sau khi bị bỏng có nhiều lợi ích: Giảm được nhiệt độ tại chỗ ngay lập tức với bỏng nhiệt, hòa loãng và làm trôi tác nhân gây bỏng, giảm đau, hạn chế rối loạn vi tuần hoàn tại vùng bỏng, làm giảm phù nề và giảm độ sâu tổn thương bỏng.
Nên nhớ việc sử dụng nước lạnh sạch là rất cần thiết vì hiệu quả cao, có sẵn, bảo đảm được thời gian sớm nhất. Không nên bôi bất cứ cái gì lên vết bỏng khi chưa được bác sỹ khám đánh giá và chỉ định.
Chỉ định
Bỏng do nhiệt trong vòng 1 giờ đầu sau bỏng, càng sớm càng tốt.
Chống chỉ định
Chống chỉ định tuyệt đối: không có
Chống chỉ định tương đối: Không cần thiết trong một số trường hợp: bỏng nhiệt sau nhiều giờ, bỏng đã lâu ngày, người bị bỏng đang có các dấu hiệu nguy hiểm đe dọa tính mạng.
Chuẩn bị
Người bệnh
Được giải thích mục đích của ngâm rửa và đề nghị hợp tác
Dụng cụ, trang bị
Nước lạnh, sạch: nước lọc, nước máy, nước giếng, nước mưa, trong trường hợp cần thiết có thể dùng nước hồ, sông
Chậu, xô, vòi nước, gáo nước
Khăn, chăn ủ ấm
Băng gạc sạch
Người thực hiện sơ cấp cứu
Tại hiện trường, người tham gia cấp cứu có thể là tình nguyện viên, hội viên hội chữ thập đỏ…, hoặc chính người bệnh.
Các bước tiến hành
Bước 1: loại trừ tiếp xúc với tác nhân gây bỏng càng sớm càng tốt
Nhanh chóng loại bỏ tác nhân gây bỏng ra khỏi nạn nhân: nhanh chóng đưa nạn nhân ra khỏi nơi hỏa hoạn, dập tắt lửa trên người nạn nhân…
Để nạn nhân nơi an toàn, thoáng, cao ráo để có thể thực hiện cứu chữa sơ bộ ban đầu có hiệu quả.
Cới hoặc cắt bỏ quần áo cháy, ngấm nước sôi… Nhanh chóng cởi quần áo chật, nhẫn hoặc đồng hồ trước khi phần bỏng sưng nề.
Bước 2: đánh giá ban đầu, bảo đảm những chức năng sống còn,
Kiểm tra đánh giá trạng thái toàn thân, đặc biệt các chức năng sinh tồn:
Tình trạng ý thức (tỉnh hay không tỉnh)
Đường thở, tình trạng hô hấp (ngừng thở, khó thở không)
Tuần hoàn: mạch ngoại vi còn hay không, có ngừng tim hay không
Phát hiện chấn thương kết hợp, đặc biệt những gãy xương lớn hoặc chấn thương sọ não, chảy máu lớn…
Tiến hành cấp cứu tối khẩn cấp khi phát hiện những rối loạn trên.
Bước 3: nhanh chóng ngâm rửa vùng bỏng vào nước sạch
Tiến hành ngâm vùng bỏng vào nước sạch càng sớm càng tốt (tốt nhất trong vòng 30-60 phút đầu).
Có thể ngâm rửa hoặc dội bằng nước sạch hay hứng dưới vòi nước sạch.
Vừa ngâm rửa vùng bỏng vừa cắt bỏ quần áo bị cháy, vừa dùng gạc lau nhẹ để làm trôi dị vật, bùn đất bám vào vết bỏng.
Có thể ngâm, rửa, dội hoặc đắp các khăn tẩm nước lên vùng bị bỏng.
Không sử dụng đá lạnh, nước đá lạnh để ngâm rửa hay chườm lên vết bỏng
Thời gian ngâm rửa thường từ 15 – 20 phút- 30 – 45 phút. Có thể ngâm rửa tới khi hết đau rát.
Kinh nghiệm cho thấy khi thôi không ngâm rửa nữa mà người bệnh vẫn đau tăng, ngâm trở lại người bệnh lại giảm đau có nghĩa là ngâm rửa vẫn còn tác dụng.
Sử dụng nước lạnh sạch, nhiệt độ từ 16 đến 20 độ là tốt nhất… Tận dụng nguồn nước sạch sẵn có ngay tại nơi bị nạn như nước máy, nước mưa, nước giếng… Nước vô trùng là không cần thiết.
Lưu ý: Chú ý chỉ ngâm rửa vùng bị bỏng còn những vùng khác của cơ thể cần được giữ ấm, nhất là mùa đông. Đặc biệt với trẻ em, người già, khi thời tiết lạnh, khi diện tích bỏng rộng: cần rút bớt thời gian ngâm, đề phòng nhiễm lạnh.
Bước 4: che phủ tạm thời vết bỏng
Sau khi ngâm rửa, tiến hành che phủ vết bỏng bằng gạc sạch hoặc vải sạch,thậm chí khăn mặt, khăn tay, vải màn sạch…
Băng ép vừa phải vết bỏng
Bước 5: ủ ấm, bù nước điện giải sau bỏng
Bù nước điện giải bằng đường uống (uống oréol, nước chè đường ấm, nước cháo loãng, nước khoáng…
Ủ ấm
Giảm đau cho người bệnh (nếu có thể) bằng các thuốc giảm đau toàn thân.
Bước 6: vận chuyển nạn nhân dến cơ sở y tế gần nhất.
Theo dõi và xử trí tai biến, biến chứng
Ngừng thở, ngừng tim:
Do bỏng nặng, đau đớn quá mức nếu không được khám xét đánh giá đầy đủ mà vẫn tiến hành ngâm rửa thì trong quá trình ngâm rửa người bệnh có thể ngừng thở, ngừng tim. Do đó cần phải đánh giá chính xác chức năng sống và tình trạng toàn thân trước khi xử trí, nếu tình trạng nặng phải ưu tiên hồi sức cấp cứu nạn nhân trước. Nếu xảy ra ngừng thở, ngừng tim cần dừng việc ngâm rửa và tiến hành hồi sức tổng hợp.
Nhiễm lạnh, viêm phổi do ngâm rửa: đây là biến chứng hay gặp, đặc biệt vào mùa lạnh, với trẻ em, người già, phụ nữ; diện bỏng rộng. Để tránh, cần ngâm rửa vùng bỏng nhưng ủ ấm vùng lành, không dùng đá lạnh, nước lạnh, với trẻ nhỏ quá không nên ngâm rửa diện rộng, nên chọn nơi kín gió.
