Định nghĩa
Viêm quanh răng tiến triển chậm là hậu quả của sự lan rộng quá trình viêm khởi đầu ở lợi tới tổ chức quanh răng, gây phá hủy xương ổ răng, dây chằng quanh răng và xương răng.
Viêm quanh răng tiến triển chậm thường tiến triển nhiều năm, kéo dài nên còn được gọi là viêm quanh răng ở người lớn hoặc viêm quanh răng do viêm mạn tính.
Nguyên nhân
Viêm quanh răng tiến triển chậm là bệnh đa yếu tố. Đó là kết quả của sự tương tác nhiều yếu tố phức tạp giữa vật chủ và các tác nhân nhiễm trùng. Sự tiến triển viêm quanh răng là do mất thăng bằng giữa một bên là sự thâm nhập của các vi khuẩn vào hệ thống bám dính và một bên là khả năng bảo vệ của cơ thể vật chủ.
Viêm quanh răng tiến triển chậm liên quan với sự tích tụ của mảng bám vi khuẩn hay liên quan chặt chẽ với tình trạng vệ sinh răng miệng.
Mặc dù khả năng miễn dịch của cơ thể có thể thay đổi nhưng viêm quanh răng tiến triển chậm hầu như không liên quan với các thiếu hụt miễn dịch và tình trạng toàn thân bất thường.
Một số bệnh toàn thân như đái tháo đường, các thay đổi về nội tiết hoặc các thiếu hụt miễn dịch có thể làm biến đổi đáp ứng của vật chủ đối với mảng bám răng đang tồn tại, làm tăng thêm tiến triển viêm quanh răng và làm tăng mức độ và phạm vi phá huỷ mô.
Về mặt vi khuẩn, nhìn chung thì mảng bám dính ở vùng dưới lợi thường có các loài Actinomyces và khuẩn lạc chứa các vi khuẩn hình sợi gram dương và gram âm. Mảng bám không dính ở dưới lợi thì có các xoắn khuẩn và các trực khuẩn gram âm chiếm ưu thế.
Chẩn đoán
Chẩn đoán xác định
Lâm sàng
Trên lâm sàng có các thay đổi viêm mạn tính ở lợi và sự có mặt của các túi quanh răng.
Viêm lợi: là biểu hiện đặc trưng của viêm quanh răng tiến triển chậm. Viêm lợi là do tích tụ mảng bám răng. Viêm lợi với các biểu hiện là lợi thường sưng nề nhẹ đến trung bình và có biểu hiện biến đổi mầu sắc từ hồng nhạt sang màu đỏ, lợi dính mất cấu trúc da cam. Có thay đổi hình thể bề mặt lợi như các bờ lợi không còn sắc hoặc tròn và nhú lợi dẹt xuống hoặc lõm, mất vùng lõm ở lợi ở phía trước hai răng liền kề . Trong một số trường hợp, do hậu quả viêm mức độ nhẹ kéo dài, làm cho lợi bờ xơ dày.
Chảy máu lợi: có thể có chảy máu tự nhiên hoặc dễ chảy máu khi bị kích thích hay chảy máu khi thăm khám
Dịch rỉ viêm: có thể có dịch rỉ viêm hoặc mủ ở túi lợi. Nếu trường hợp túi quanh răng bị bít kín lại thì mủ không thể dẫn lưu ra được và có thể hình thành áp xe quanh răng. Khi có áp xe quanh răng thì sẽ gây ra đau cho bệnh nhân.
Mất bám dính quanh răng và tiêu xương ổ răng, hình thành túi lợi bệnh lý hay túi quanh răng với chiều sâu của túi lợi có thể thay đổi khác nhau.
Lung lay răng: do có tiêu xương ổ răng nên làm cho các răng bị lung lay. Nếu mất nhiều xương và tiến triển kéo dà i, có thể còn gây ra di lệch răng.
Đau: Viêm quanh răng tiến triển chậm thường không gây đau. Đôi khi các chân răng đã bộc lộ nhạy cảm với nóng lạnh. Nhưng có thể có đau âm ỉ khu trú, và có khi lan đến hàm, hoặc có thể thấy lợi nhạy cảm hoặc ngứa. Trường hợp đau cấp do đã tạo thành áp xe quanh răng hoặc có sâu ở các chân răng gây viêm tủy răng.
Tính chất khu trú: Bệnh viêm quanh răng tiến triển chậm thường có ở toàn bộ hai hàm mặc dù có một vài vùng có thể nặng hơn so với các vùng khác. Các vùng nặng hơn thường liên quan với việc kiểm soát mảng bám kém hơn như vùng chẽ chân răng hoặc các răng mọc sai vị trí.
Cận lâm sàng
Trên phim X quang có các biểu hiện là :
Có tiêu xương ổ răng.
Có thể có di lệch răng.
Có thể thấy tổn thương mất xương ở vùng chẽ giữa các chân răng của các răng nhiều chân.
Nếu có phối hợp với sang chấn khớp cắn thì có biểu hiện mất xương có góc và vùng dây chằng quanh răng rộng.
Chẩn đoán phân biệt:
Viêm quanh răng tiến triển chậm phân biệt với viêm quanh răng tiến triển nhanh bắt đầu ở người lớn.
Dựa vào bệnh sử và đáp ứng với điều trị.
Điều trị
Nguyên tắc
Phải điều trị loại bỏ đau, nếu có đau.
Phải trừ được viêm lợi và chảy máu lợi.
Loại bỏ hoặc giảm túi quanh răng.
Loại bỏ nhiễm khuẩn và làm ngừng hình thành mủ.
Ngăn chặn sự phá huỷ mô mềm và xương.
Làm giảm lung lay răng bất thường.
Loại trừ khớp cắn sang chấn và thiết lập khớp cắn tối ưu.
Phục hồi lại các tổ chức đã bị phá huỷ.
Tạo lại đường viền lợi sinh lý để bảo vệ mô quanh răng.
Ngăn ngừa tái phát bệnh.
Giảm mất răng.
Phác đồ điều trị
Bước 1: pha điều trị mở đầu
Trong giai đoạn điều trị này, ưu tiên điều trị các cấp cứu về răng miệng như viêm tủy răng cấp, viêm quanh cuống răng cấp, viêm quanh thân răng cấp, áp xe lợi, áp xe quanh răng cấp.
Nhổ các răng không còn hy vọng chữa được và có giải pháp thay thế tạm thời nếu cần hoặc có thể thì hoãn tới một thời gian thuận lợi hơn.
Bước 2: điều trị pha 1 (pha bệnh căn)
Kiểm soát mảng bám răng.
Kiểm soát chế độ ăn uống, nhất là ở những bệnh nhân có sâu răng lan.
Lấy cao răng và làm nhẵn chân răng.
Sửa chữa các yếu tố kích thích là các chỗ hàn hoặc các cầu chụp răng hoặc hàm giả sai quy cách.
Hàn sâu răng, nhất là sâu ở mặt bên và sâu cổ răng.
Điều trị chống vi khuẩn: Bằng các biện pháp tại chỗ hoặc toàn thân, hoặc kết hợp cả hai.
Điều trị khớp cắn, loại bỏ khớp cắn sai.
Đặt nẹp hay máng tạm thời để cố định răng trong trường hợp các răng lung lay.
Bước 3: đánh giá đáp ứng với điều trị pha 1
Hẹn bệnh nhân đến khám lại và đánh giá kết quả sau điều trị các yếu tố bệnh căn. Cần kiểm tra lại các tình trạng dưới đây:
Chiều sâu túi lợi và tình trạng viêm lợi.
Tình trạng mảng bám răng và cao răng.
Sâu răng.
Bước 4: điều trị pha 2 (pha phẫu thuật)
Ở lần điều trị này thực hiện các biện pháp điều trị phẫu thuật, có thể bao gồm các loại phẫu thuật dưới đây:
Phẫu thuật quanh răng, có thể là nạo lợi, phẫu thuật cắt lợi, phẫu thuật vạt, hoặc các loại phẫu thuật khác.
Đặt Implant.
Bước 5: điều trị pha 3 (pha phục hồi)
Làm các phục hồi cuối cùng.
Làm hàm giả cố định hoặc tháo lắp.
Bước 6: đánh giá đáp ứng với các thủ thuật phục hồi.
Khám tình trạng quanh răng, ghi nhận các biểu hiện về đáp ứng quanh răng với các thủ thuật phục hồi, bao gồm:
Tình trạng lợi.
Tình trạng túi quanh răng và mức bám dính quanh răng.
Tình trạng xương ổ răng.
Tình trạng lung lay răng.
Bước 7: điều trị pha 4 (pha duy trì)
Gọi bệnh nhân đến khám lại theo định kỳ và kiểm tra về.
Mảng bám răng và cao răng.
Tình trạng lợi: tình trạng túi lợi và viêm lợi.
Tình trạng khớp cắn.
Mức độ lung lay răng.
Các thay đổi bệnh lý khác.
Chú ý hướng dẫn bệnh nhân về các biện pháp kiểm soát mảng bám răng.
Điều trị ngay khi có các biểu hiện tái phát viêm quanh răng và loại bỏ các yếu tố bệnh nguyên mới xuất hiện.
Các biện pháp điều trị tại chỗ
Loại trừ các kích thích tại chỗ
Lấy sạch cao răng và làm nhẵn chân răng
Kiểm soát mảng bám răng
Hướng dẫn vệ sinh răng miệng.
Chải răng.
Thực hiện các biện pháp làm sạch kẽ răng: Dùng chỉ tơ nha khoa, bàn chải kẽ răng, tăm đúng cách.
Phun nước để loại bỏ cặn thức ăn.
Kiểm soát mảng bám răng bằng phương pháp hoá học như dùng nước xúc miệng Chlohexidine.
Loại trừ các yếu tố tại chỗ khác
Hàn các răng sâu, nhất là các răng sâu ở mặt bên.
Sửa lại các cầu chụp răng sai quy cách gây tích tụ mảng bám hoặc gây sang chấn.
Sửa lại các hàm giả sai quy cách.
Nhổ các chân răng, các răng lung lay quá mức, các răng có biểu hiện nhiễm trùng mà không cứu được.
Sửa lại các chỗ hình thể răng dễ gây sang chấn khi ăn nhai.
Xử trí các răng lệch lạc bằng cách nắn chỉnh răng hoặc nhổ bỏ.
Liên kết các răng lung lay.
Phẫu thuật cắt phanh môi, phanh má bám thấp.
Chống viêm
Các biện pháp bảo tồn: dùng thuốc bôi tại chỗ. Các thuốc bôi tại chỗ có tác dụng giảm đau, kích thích tái tạo mô, sát khuẩn và chống viêm.
Phẫu thuật:
Trong một số trường hợp có thể phải phẫu thuật để loại bỏ túi quanh răng.
Tiên lượng và biến chứng
Tốc độ tiến triển chậm vì vậy các biểu hiện lâm sàng trở nên rõ rệt ở tuổi từ 35 trở lên. Tốc độ tiến triển có thể khá khác nhau.
Ở các vị trí khác nhau trong miệng thì mức độ tiến triển của bệnh không ngang nhau. Có chỗ duy trì tĩnh trong một thời gian dài. Trái lại, có khu vực lại tiến triển nhanh hơn. Các tổn thương tiến triển nhanh hơn nảy sinh thường xuyên hay gặp ở vùng kẽ răng và thường liên quanh với vùng tích tụ mảng bám răng nhiều hơn và khó kiểm soát mảng bám răng như các vùng chẽ chân răng, các bờ phục hồi nhô ra, các vị trí răng sai tư thế, hoặc các vùng kẹt thức ăn.
Ở các vị trí không kiểm soát được mảng bám răng, bệnh có thể tiếp tục tiến triển và dẫn tới mất răng.
Phòng bệnh
Kiểm soát mảng bám răng:
Các biện pháp cơ học: Chải răng đúng cách, làm sạch kẽ răng bằng chỉ nha khoa, bàn chải kẽ…, làm sạch bằng phương tiện phun tưới.
Phương pháp hóa học: dùng nước súc miệng kháng khuẩn hàng ngày.
Chế độ ăn uống cân bằng, sử dụng các thức ăn có lợi cho lợi.
Khám răng định kỳ để phát hiện và điều trị kịp thời những tổn thương sớm vùng quanh răng.
